Ngày 08/03/2018, Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump ký sắc lệnh công bố áp mức thuế suất mới là 25% đối với một số mặt hàng thép và 10% đối với một số mặt hàng nhôm nhập khẩu vì lý do “an ninh quốc phòng”. 

Đây không phải sự kiện gây bất ngờ bởi động thái bảo hộ này của chính quyền Hoa Kỳ đã được tuyên bố từ vài tháng trước đó. Một tuần trước khi có quyết định chính thức, Tổng thống Trump thậm chí cũng đã nêu rõ kế hoạch này, bao gồm cả mức thuế dự kiến sẽ áp dụng, thổi bùng lên làn sóng phản đối từ các nước liên quan.

Điều bất ngờ của Quyết định này lại nằm ở diện áp dụng. Nếu như trước đó Hoa Kỳ tuyên bố sẽ “chống lại toàn thế giới” thì trong Quyết định chính thức, Hoa Kỳ lại để ngỏ khả năng miễn trừ, được xem xét và thực hiện trên cơ sở “từng trường hợp một” và “từng quốc gia một”. 

Cụ thể, Hoa Kỳ đã chấp nhận miễn trừ chính sách trên với hai nước Mexico và Canada như một biện pháp “ưu tiên” khi Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA) vẫn còn thực thi và đang trong quá trình tái đàm phán lại. Tuy nhiên, việc hai nước này có được tiếp tục hưởng miễn trừ trên hay không sẽ phụ thuộc vào tiến triển của cuộc tái đàm phán NAFTA. Do vậy, việc miễn trừ của Hoa Kỳ có thể được coi như một công cụ gây sức ép lên tiến trình đàm phán Hiệp định này. Mexico và Canada đều tuyên bố không đồng tình động thái này từ phía Hoa Kỳ. 

Đồng thời, theo quyết định này tất cả các nước có “mối quan hệ an ninh” với Hoa Kỳ có thể thảo luận với chính quyền Hoa Kỳ về "những cách thức thay thế" nhằm giải quyết mối đe dọa đối với an ninh quốc gia do hoạt động xuất khẩu các mặt hàng thép và nhôm vào thị trường Hoa Kỳ. Việc miễn thuế đối với những nước trên được coi là một động thái có thể làm dịu làn sóng đe dọa trả đũa của các đối tác thương mại của Hoa Kỳ và những cảnh báo về tác động nghiêm trọng đối với kinh tế từ các nhà lập pháp và các tập đoàn cũng như doanh nghiệp của nước này. Giới quan sát thậm chí còn đánh giá đây là một “đòn” của Hoa Kỳ nhằm lôi kéo các đồng minh vào các kế hoạch thương mại của nước này.

Nhiều quốc gia trên thế giới, đặc biệt là những nước có quan hệ thương mại với Hoa Kỳ đã bày tỏ phản đối mức thuế nhập khẩu thép và nhôm mới của Tổng thống Trump. Liên minh châu Âu (EU) và Trung Quốc đều tuyên bố sẽ áp dụng biện pháp trả đũa với các mặt hàng xuất khẩu từ Hoa Kỳ nếu Hoa Kỳ áp dụng mức thuế trên với các nước này, không nhất thiết chỉ trong ngành thép và nhôm. Hàn Quốc cân nhắc đến khả năng kiện Hoa Kỳ ra WTO nếu nước này không nằm trong danh sách miễn trừ. 

Hiện nay, các nước đang bày tỏ quan điểm của mình và cân nhắc phương án phản ứng khi sắc lệnh áp mức thuế mới của Hoa Kỳ chính thức có hiệu lực vào ngày 23/03/2018. 

Hoa Kỳ là quốc gia nhập khẩu nhôm và thép lớn nhất thế giới. Năm 2017, quốc gia này nhập khẩu tổng cộng 48 tỉ USD các sản phẩm thép và nhôm, chiếm khoảng 2% tổng giá trị nhập khẩu. Trong đó, giá trị thép nhập khẩu chiếm tới 60%, tương đương 29 tỉ USD. Canada đứng đầu danh sách các nước mà Mỹ nhập khẩu thép với hơn 5,8 triệu tấn, tiếp theo là Brazil, Hàn Quốc, Mexico, Nga, Thổ Nhĩ Kỳ và Nhật Bản. Theo số liệu của Bộ Thương mại Hoa Kỳ, sản lượng xuất khẩu thép của Việt Nam sang Hoa Kỳ đã tăng hơn năm lần, từ khoảng hơn 120.000 tấn năm 2011 lên gần 730.000 tấn năm 2017. Từ phía Việt Nam, có thông tin cho biết thị trường Hoa Kỳ chiếm khoảng 11% tổng xuất khẩu thép và nhôm Việt Nam. 

Tuy nhiên, hiện chưa có thông tin nào về số lượng, kim ngạch và tỷ trong của các mặt hàng thép và nhôm thuộc nhóm bị áp thuế mà Việt Nam đang xuất khẩu vào Hoa Kỳ. Theo một số chuyên gia, con số này là không lớn. Do đó, doanh nghiệp ngành thép của Việt Nam bị ảnh hưởng trực tiếp từ Quyết định này có thể là không lớn. Mặc dù vậy, Quyết định này được cho là sẽ làm thay đổi cục diện cạnh tranh của các sản phẩm thép và nhôm liên quan trong bình diện toàn cầu, bởi khi con đường vào Hoa Kỳ bị chặn lại, rất có thể luồng thép, nhôm sẽ phải chuyển hướng sang các thị trường khác, làm gia tăng cạnh tranh. Từ góc độ này, ngành thép xuất khẩu của Việt Nam chắc chắn sẽ bị tác động ở các mức độ khác nhau và cần chuẩn bị chiến lược nhất định cho tương lai này.

Các sản phẩm thép và nhôm là đối tượng của Quyết định áp thuế của Hoa Kỳ Quyết định áp thuế của Hoa Kỳ lần này không phải nhằm vào toàn bộ các sản phẩm thép và nhôm đang nhập khẩu vào Hoa Kỳ mà hướng vào các nhóm sản phẩm cụ thể, bao gồm: Các sản phẩm mã HS 6 số theo Biểu Hài hòa thuế quan của Hoa Kỳ sau đây:  - Từ mã HS 7206.10 đến HS 7216.50 - Từ mã HS 7216.99 đến HS 7301.10 - Mã HS 7302.10 - Từ mã HS 7302.40 đến 7302.90 - Mã HS 7304.10 đến 7306.90