Thép là hàng hoá có giá trị cao, hiện các nước đều đang bảo hộ bằng các biện pháp phòng vệ thương mại khiến cho DN thép của Việt Nam đứng trước thách thức lớn trên thị trường quốc tế. Chính vì vậy, Bộ Công thương đã lưu ý các DN xuất khẩu thép Việt Nam phải hết sức lưu ý các quy tắc xuất xứ và cần phải có quy trình chặt chẽ kiểm soát thép khi xuất khẩu vào các thị trường, nhất là Mỹ.

Sản xuất thép được coi là một trong các ngành kinh tế cơ sở quan trọng, cung cấp nguyên liệu đầu vào cơ bản của hầu hết các ngành công nghiệp trọng điểm như sản xuất xe hơi, phương tiện giao thông vận tải, đóng tàu, điện máy gia dụng, xây dựng… Tuy nhiên, Ủy ban Thép của Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế (OECD) cho rằng, sản lượng thép thế giới đã tăng gấp đôi từ năm 2000 đến 2016 (từ 1,05 tỷ tấn đến 2,39 tỷ tấn), vượt nhu cầu khoảng 800 triệu tấn trong năm 2016. Gần đây nhất, vào tháng 3/2018, OECD tiếp tục nhận định “dư thừa công suất” vẫn đang là một trong những trở ngại lớn nhất đối với ngành thép.

Trong bối cảnh công suất sản xuất thép dư thừa, nhiều nước đã có những biện pháp riêng nhằm xử lý vấn đề này, nổi bật là Hoa Kỳ. Tuy nhiên, tại Việt Nam, năm 2018, các DN thép lại đẩy mạnh đầu tư sản xuất, nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm, tăng cả số lượng và chất lượng nhằm đưa sản phẩm thép Việt dấn sâu vào thị trường thế giới. Trong khi đó, Bộ Thương mại Mỹ (DOC) lại chính thức áp mức thuế chống bán phá giá lên một số sản phẩm thép Việt Nam. Theo đó, cơ quan hải quan Mỹ sẽ thu thuế chống bán phá giá là 199,76% và thuế chống trợ cấp là 256,44% đối với thép cuộn cán nguội.

Tính đến tháng 4/2018, DOC đã điều tra và áp dụng 225 lệnh áp thuế chống bán phá giá, chống trợ cấp liên quan đến sản phẩm thép. Cùng lúc, do lo ngại thép bị chặn khi vào Hoa Kỳ sẽ chuyển hướng sang thị trường các nước trong Liên minh châu Âu, Ủy ban châu Âu (EC) đã tự khởi xướng điều tra áp dụng biện pháp tự vệ với thép nhập khẩu. Ngành thép đã khó lại càng thêm khó.

Theo đánh giá của OECD, Việt Nam cũng là quốc gia có sự gia tăng mạnh mẽ công suất sản xuất thép. Tính trong vòng 10 năm, từ năm 2006 đến 2016, Việt Nam đã tăng công suất sản xuất thép từ 1,5 triệu tấn lên đến 21,15 triệu tấn. Những năm gần đây, Việt Nam cũng đã bắt đầu xuất khẩu các sản phẩm thép. Khối lượng xuất khẩu các sản phẩm thép của Việt Nam đã tăng từ 1,9 triệu tấn năm 2012 lên 5,5 triệu tấn năm 2017.

Các chuyên gia kinh tế nhận định rằng, trong ngắn hạn, việc áp mức thuế chống bán phá giá đối với sản phẩm thép Việt chưa có tác động mạnh đến ngành thép. Vì trên cơ cấu thị trường, ASEAN vẫn là thị trường dẫn đầu kim ngạch nhập khẩu khi chiếm 59% tổng lượng thép xuất khẩu của Việt Nam, thị trường Mỹ chỉ chiếm 11,1%, châu Âu 8,9%, Hàn Quốc 6%, Ấn Độ 3,6%, Đài Loan 2,3%… Tuy nhiên, chỉ cần một quốc gia tiến hành điều tra và áp thuế phòng vệ thương mại đối với sản phẩm xuất khẩu Việt Nam, có thể dẫn đến nguy cơ các thị trường khác cũng tiến hành điều tra với các sản phẩm tương tự nhập khẩu tại Việt Nam.

Lãnh đạo Bộ Công thương cho biết, trong những năm gần đây, đã xuất hiện cáo buộc của một số quốc gia cho rằng việc các DN Việt Nam nhập khẩu phôi thép và thép cán nóng từ Trung Quốc để cán nguội và sản xuất các sản phẩm thép hạ nguồn. Thậm chí, những chính sách ưu đãi hiện nay đã tạo môi trường hấp dẫn cho các nhà đầu tư ồ ạt dịch chuyển sang Việt Nam, nhưng có rất nhiều DN chỉ làm những khâu sản xuất giản đơn, không đi sâu chế biến, sản xuất. Sau đó, thép đóng mác sản xuất tại Việt Nam để hưởng mức thuế suất ưu đãi.

Không ít quốc gia nhập khẩu thép từ Việt Nam dự kiến thay đổi các thông lệ về xác định quy tắc xuất xứ để phòng chống hiện tượng lẩn tránh thuế.

Theo ông Trần Quốc Khánh, Thứ trưởng Bộ Công thương, thu hút đầu tư nước ngoài phải gắn kết được hỗ trợ sản xuất trong nước phát triển, nhất là hình thành những liên kết chuỗi cung ứng. Bộ Công thương sẽ tiếp tục tích cực hỗ trợ các DN trong các vụ việc phòng vệ thương mại mà thép Việt Nam là đối tượng bị điều tra. Đơn vị này sẽ nắm bắt các thay đổi về quy tắc xuất xứ đối với sản phẩm thép của các nước để kịp thời cảnh báo cho các DN.

“Tuy nhiên quan trọng hơn, ở phía mình, DN không nên coi việc các nước áp dụng các biện pháp phòng vệ thương mại đối với thép Trung Quốc là “cơ hội xuất khẩu” đối với thép Việt Nam. Các DN cần nghiên cứu kỹ lưỡng, xây dựng chiến lược kinh doanh thận trọng, đánh giá đầy đủ việc tăng công suất, tăng đầu tư hướng đến xuất khẩu”, ông Khánh cảnh báo.