Từ đầu năm đến nay, ngành thép Việt Nam liên tục đón nhận những thông tin không mấy khả quan khi bị các thị trường XK khởi xướng điều tra phòng vệ thương mại (PVTM), đặc biệt là khởi xướng điều tra lẩn tránh các biện pháp PVTM… Đáng chú ý, điểm mới là thép Việt còn bị Hoa Kỳ tự khởi xướng điều tra chống lẩn tránh thuế ngay cả khi DN Hoa Kỳ không yêu cầu.

Báo động kiện lẩn tránh thuế

Dịp đầu năm nay, trong tháng 2, Thái Lan đã ban hành kết luận cuối cùng của cuộc điều tra chống bán phá giá đối với một số sản phẩm ống, ống dẫn bằng sắt hoặc thép có xuất xứ hoặc NK từ Việt Nam (bao gồm 169 mã HS). Cụ thể, Ủy ban về phá giá và trợ cấp Thái Lan đã quyết định áp thuế chống bán phá giá từ 6,97%-51,61% (giá CIF) đối với các sản phẩm thép NK bị điều tra nhằm ngăn chặn đe dọa gây thiệt hại đáng kể cho ngành sản xuất nội địa.
 

Vào cuối tháng 3, Bộ Công nghiệp và Thương mại quốc tế Malaysia (MITI) lại thông báo khởi xướng điều tra chống bán phá giá đối với một số mặt hàng thép mạ (tôn mạ) có xuất xứ từ Việt Nam. Biên độ bán phá giá cáo buộc đối với Việt Nam lên tới 39,27%. Cùng thời điểm, cơ quan Biên phòng Canada (CBSA) ra thông báo kết luận sơ bộ và áp thuế tạm thời trong vụ việc điều tra chống bán phá giá, chống trợ cấp đối với thép chống ăn mòn từ một số nước, trong đó có Việt Nam. Các DN Việt Nam bán giá phá sản phẩm thép nói trên sang thị trường Canada với biên độ từ 36,3% đến 91,8% (mức thuế thay đổi theo từng DN cụ thể).

Cũng trong tháng 3, thép Việt nhận thêm thông tin, Ủy ban chống bán phá giá Australia (ADC) khởi xướng điều tra chống bán phá giá và trợ cấp đối với sản phẩm ống và ống dẫn bằng thép có xuất xứ từ Việt Nam, Trung Quốc, Hàn Quốc và Đài Loan.

Đáng chú ý ngày 13/5, Bộ Thương mại Hoa Kỳ đã khởi xướng điều tra áp dụng biện pháp chống lẩn tránh thuế với sản phẩm thép tấm không gỉ NK từ Việt Nam. Đây là vụ việc Bộ Thương mại Hoa Kỳ tự khởi xướng điều tra dựa trên các thông tin sẵn có với cáo buộc mặt hàng thép tấm không gỉ đang có dấu hiệu lẩn tránh biện pháp PVTM mà Hoa Kỳ đang áp dụng với hàng hóa tương tự của Trung Quốc từ năm 2016 với mức thuế là từ 139% - 267%.

Bộ Công Thương đánh giá: “Việc cơ quan có thẩm quyền của Hoa Kỳ không căn cứ trên yêu cầu của các DN Hoa Kỳ, tự khởi xướng điều tra là việc tương đối hiếm. Điều này cho thấy Hoa Kỳ đang tăng cường quản lý các mặt hàng đã bị áp thuế PVTM để đảm bảo hiệu quả thực thi của các biện pháp đã áp dụng”. Bên cạnh việc tự khởi xướng điều tra vụ việc, Hoa Kỳ còn sẵn sàng tiếp nhận các yêu cầu điều tra về lẩn tránh thuế mặc dù nguyên đơn trong vụ việc đã nộp quá thời hạn quy định. Thêm vào đó, sản phẩm bị kiện của Việt Nam không giới hạn ở các mặt hàng công nghiệp mà còn có nguy cơ gia tăng ở nhóm sản phẩm nông nghiệp.

Ông Lê Triệu Dũng, Cục trưởng Cục PVTM (Bộ Công Thương) cho hay, từ trước tới nay, trong số 22 vụ việc bị nước ngoài điều tra chống lẩn tránh thuế, gian lận xuất xứ, sản phẩm thép bị khởi kiện nhiều nhất với 6 vụ, chiếm tỷ lệ 30%. Đa số các vụ việc điều tra lẩn tránh thuế với sản phẩm thép đều do Hoa Kỳ tiến hành, trong đó, riêng với sản phẩm thép chống ăn mòn (CORE) và thép cán nguội (CRS), Hoa Kỳ đã điều tra tổng cộng 5 vụ iệc.

Trong tất cả các vụ việc nói trên, Hoa Kỳ đều kết luận thép CORE và CRS của Việt Nam được sản xuất từ nguyên liệu NK từ các nước/vùng lãnh thổ là lẩn tránh các biện pháp PVTM Hoa Kỳ đang áp dụng do mức độ đầu tư; chuyển đổi trong quá trình sản xuất sản phẩm thép này tại Việt Nam là không đáng kể. Với kết luận tồn tại lẩn tránh thuế, Hoa Kỳ áp dụng mức thuế chống lẩn tránh tương đương với mức thuế đang áp dụng cho hàng hóa của Trung Quốc, Hàn Quốc và Đài Loan (Trung Quốc) XK vào Hoa Kỳ.

Phát triển sản xuất đầu vào

Trao đổi với phóng viên Báo Hải quan, chuyên gia ngành thép Nguyễn Văn Sưa phân tích: Những năm gần đây, chủ nghĩa bảo hộ thương mại nổi lên rầm rộ trên thế giới. Ngành thép Việt Nam bị nhiều thị trường khởi xướng kiện PVTM. Những vụ kiện này đến từ các thị trường tương đối lớn, là "xương sống" trong XK thép. Điển hình là thị trường Hoa Kỳ, EU, một số nước trong khu vực ASEAN, thậm chí cả Liên minh kinh tế Á-Âu…

“Thép là nguyên liệu cho tất cả các ngành công nghiệp và xây dựng. Đây là vật liệu chiến lược nên nhiều nước chú ý đến. Bên cạnh đó, những năm gần đây, ngành thép Việt tăng trưởng nhanh. Ngoài mở rộng tại thị trường trong nước, XK thép cũng đạt những kết quả tốt. Việc XK với tốc độ tăng trưởng nhanh khiến thép Việt bị các nước chú ý, áp dụng biện pháp PVTM để bảo vệ sản xuất trong nước”, ông Sưa lý giải về nguyên nhân khiến thép Việt ngày càng bị dính vào nhiều vụ kiện PVTM.

Cục PVTM khuyến cáo thời gian tới, DN thép cần có kế hoạch chủ động phòng ngừa và xử lý vụ kiện PVTM khi xây dựng chiến lược XK. Bên cạnh đó, các DN cũng cần chú trọng nhiều hơn tới tìm hiểu cơ chế, quy định, thủ tục điều tra của các nước. Trong thời gian qua, các thị trường XK lớn như Hoa Kỳ, EU, Canada… thường xuyên thay đổi quy định, thủ tục điều tra theo hướng dễ khởi xướng điều tra, áp dụng hơn. Trong nhiều trường hợp, cơ quan điều tra (như Cơ quan Hải quan và Biên phòng Hoa Kỳ) có thể chủ động điều tra mà không công bố công khai. Quy định về “chuyển đổi đáng kể” hay yêu cầu “hợp tác”, “cung cấp thông tin” cũng có thể thay đổi qua từng vụ việc…

Phân tích sâu hơn trường hợp áp thuế chống lẩn tránh tại thị trường Hoa Kỳ, Bộ Công Thương nêu rõ: Theo quan điểm của Hoa Kỳ, mục tiêu áp thuế chống lẩn tránh không phải là thép của Việt Nam mà để đảm bảo hiệu lực thực thi các biện pháp PVTM đang áp dụng. Sản phẩm thép được sản xuất từ nguyên liệu của Việt Nam hoặc nguyên liệu NK từ các nguồn khác sẽ được phép sử dụng cơ chế khai báo để hưởng miễn trừ áp dụng biện pháp chống lẩn tránh thuế. “Do đó, trên thực tế, kết luận của các vụ việc chống lẩn tránh không tác động đáng kể đến tình hình XK của Việt Nam trong thời gian tới nếu chúng ta phát triển được các ngành thượng nguồn (sản xuất đầu vào)”, đại diện Bộ Công Thương nhấn mạnh.

Khẳng định nguy cơ thép Việt bị điều tra về gian lận xuất xứ, lẩn tránh đang ngày càng gia tăng, đặc biệt tại các thị trường XK lớn như Hoa Kỳ, EU, Canada, ông Lê Triệu Dũng nêu rõ, thực tiễn cho thấy, nếu phát hiện các hành vi này, nước NK sẽ áp dụng chế tài “trừng phạt” rất nặng, trong nhiều trường hợp DN sẽ mất toàn bộ thị trường XK liên quan. Do đó, DN thép cần nâng cao nhận thức về nguy cơ bị khiếu kiện, điều tra, các nhóm mặt hàng thường bị kiện; không tham gia, tiếp tay cho các hành vi gian lận xuất xứ, chuyển tải bất hợp pháp…

Nguồn: Báo Hải Quan