Bộ Công Thương, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Hiệp hội Lương thực Việt Nam khẳng định: “Không có việc Việt Nam ngừng XK gạo đến tháng 6/2009).
 
Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (NN&PTNT), trong khi nhiều mặt hàng khác có xu hướng giảm về giá trị XK, riêng mặt hàng gạo lại có mức tăng trưởng cao, gi á XK tăng 9,6% so với cùng kỳ năm 2008. Với lợi thế đó, khối lượng gạo XK hai tháng đầu năm nay đã đạt 1,054 triệu tấn với giá trị kim ngạch 479 triệu USD, gấp 2,29 lần về khối lượng và 2,51 lần về giá trị so với cùng kỳ năm trước.


Hiệp hội Lương thực Việt Nam cho rằng, tính đến thời điểm 28/2/2009, các DN xuất khẩu gạo đã ký được hợp đồng XK đến hết tháng 6/2009 là trên 3,6 triệu tấn gạo. Như vậy, nếu so với kế hoạch XK gạo đưa ra cho năm 2009 từ 4,5 đến 5 triệu tấn thì việc 2 tháng đầu năm các DN đã giao trên 1 triệu tấn gạo và ký các hợp đồng XK đến hết tháng 6 đã là 3,6 triệu tấn gạo là điều đáng phải bàn (đó là chưa kể đến khối lượng trên 346.000 tấn mà các DN đang tiếp tục đăng ký xin ký tiếp hợp đồng ngay trong giai đoạn này).

Một lý do đặc biệt quan trọng nữa mà các cơ quan chức năng cần phải tính đến đó là, cũng theo tính toán của Bộ NN&PTNT, khả năng cung cấp lượng gạo hàng hoá dành cho XK 6 tháng đầu năm chỉ đạt khoảng 3,3 triệu tấn, như vậy là khó có thể đáp ứng đủ số lượng gạo đã ký trong các hợp đồng, điều này nếu không được cân nhắc kỹ thì sẽ dẫn đến tình trạng ùn  tắc  các  hợp  đồng XK gạo, hoặc tranh mua tranh bán, đẩy giá lúa gạo trong nước lên cao, ảnh hưởng đến chỉ số giá tiêu dùng trong nước.


Trước thực tế đó, ngày 20/2/2009, Hiệp hội Lương thực Việt Nam đã có Công văn số 48/CV/HH gửi các DN xuất khẩu gạo Thông báo Đăng ký hợp đồng XK gạo. Căn cứ theo chỉ tiêu định hướng XK của Thủ tướng Chính phủ, năng lực cung cấp sản lượng gạo hàng hoá XK, “Văn phòng Hiệp hội chỉ đăng ký tiếp các hợp đồng XK gạo có thời hạn giao hàng từ tháng 7/2009 đến tháng 9/2009”. Tuy nhiên, do một số DN xuất khẩu gạo, đặc biệt là một số báo chí nước ngoài đã có sự hiểu “lệch” nội dung này, cho rằng Việt Nam quyết định ngừng XK gạo cho đến hết tháng 6/2009. Điều này dẫn đến không ít dư luận lo ngại rằng, việc đó không cẩn thận sẽ “lặp” lại vết xe đổ như năm 2008.


Tại buổi họp tại Bộ NN&PTNT về “Một số vấn đề trong công tác điều hành XK gạo” của Tổ điều hành XK gạo, Bộ Công Thương, Bộ NN&PTNT, Hiệp hội Lương thực Việt Nam khẳng định: “Không có việc Việt Nam ngừng XK gạo đến tháng 6/2009” mà chỉ là sự điều chỉnh và giãn các hợp đồng XK gạo. Thực tế thì theo ông Bùi Bá Bổng, Thứ trưởng Bộ NN&PTNT thì 6 tháng đầu năm nay các cơ quan chức năng chú trọng vào việc đẩy mạnh XK gạo.

Sở dĩ như vậy là dựa trên 3 cơ sở: thứ nhất, trái với dự báo trước đây cho rằng, XK gạo những tháng đầu năm 2009 sẽ gặp khó khăn vì giá thấp và ít hợp đồng NK gạo, nhưng nay XK gạo lại khá tốt, nên cần tận dụng khai thác; thứ hai, đây là thời điểm nhiều nước XK gạo trên thế giới bị hạn chế lượng gạo XK trong khi các nước NK lại tăng cường NK; thứ ba, tại Việt Nam, đây là vụ cho chất lượng lúa gạo khá tốt, trong khi 6 tháng cuối năm chất lượng lúa hè – thu sẽ kém hơn. Chính vì thế, giai đoạn 6 tháng đầu năm ngoài việc đảm bảo an ninh lương thực thì nhiệm vụ đẩy mạnh khai thác XK gạo là rất quan trọng.

Bộ Công Thương, Hiệp hội Lương thực cũng thống nhất quan điểm này, tuy nhiên sau khi cân đối nguồn cung và số lượng gạo đã giao trong 2 tháng qua, nhất là các hợp đồng đã ký đến tháng 6 cho thấy, nếu không có sự điều hành linh hoạt thì sẽ dẫn tới tình trạng “no dồn đói góp”. Cụ thể là, với số lượng gạo giao trong tháng 2 là 600.000 tấn, và dự kiến trong tháng 3 các DN còn phải tiếp tục giao khoảng 800.000 tấn, đó là mức kỷ lục chưa bao giờ xẩy ra so với cùng kỳ các năm. Nhất là với kế hoạch XK cả năm chỉ đạt khoảng 4,5 – 5 triệu tấn, nhưng 6 hợp đồng ký trong 6 tháng đã là 3,6 triệu tấn, như vậy, 6 tháng cuối năm chỉ còn khoảng 0,9 – 1,4 triệu tấn nữa, như vậy là rất khó phân bổ, và nếu không cẩn thận sẽ gây nên những diễn biến khó lường về giá XK và thiệt thòi cho người nông dân trồng lúa.

Theo Bộ NN&PTNT việc giãn các hợp đồng XK là hết sức cần thiết, vừa qua, một số DN đã có sự thương thảo với các nhà NK để lùi thời hạn giao hàng sang những tháng tiếp theo, tuy nhiên, số lượng này được không nhiều, vì thế, việc điều chỉnh, giãn các hợp đồng XK trong giai đoạn hiện nay là tối ưu. Thời gian tới, Hiệp hội Lương thực sẽ rà soát ưu tiên các hợp đồng XK đã ký, được giá và có khả năng thanh toán ngay. Bộ NN&PTNT, Bộ Công Thương, Hiệp hội Lương thực Việt Nam cũng thống nhất yêu cầu các DN đẩy mạnh việc thu mua hết lúa gạo cho nông dân, đảm bảo quyền lợi cho người trồng lúa, giúp họ yên tâm ổn định sản xuất. Ngân hàng Nhà nước cũng tuyên bố đảm bảo đủ nguồn vốn cho DN thu mua lúa gạo cho nông dân.


Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Thành Biên cho biết, sẽ sớm hoàn thành cơ chế phối hợp điều hành XK gạo giữa các Bộ: Công Thương, NN&PTNT, Tài Chính, Hiệp hội và các địa phương để có sự đồng thuận trong điều hành XK gạo.