Khi thương chiến Mỹ-Trung diễn ra, nhiều chuyên gia trên thế giới cho rằng Việt Nam sẽ là nước được hưởng nhiều lợi thế từ cuộc chiến này.

Thật đáng buồn là doanh nghiệp Việt Nam vẫn chưa thấy cơ hội thực sự ở đâu. Trong khuôn khổ bài viết này, người viết không dám lạm bàn những giải pháp to tát mà chỉ xin chia sẻ một vài kinh nghiệm có được qua tham gia một số trường hợp bị giám sát hoặc bị điều tra chống bán phá giá trong quá khứ, để chúng ta có được những hành động tự phòng vệ trước những mũi dùi đang chĩa vào nền kinh tế.

Về phía Chính phủ:

- Chính phủ cần đẩy mạnh truyền thông quốc tế và có phân tích cho thế giới, đặc biệt là cho chính quyền Mỹ, thấy rằng Việt Nam không thể nào hấp thụ hết những gì mà Trung Quốc chuyển đi.

Chắc chắn chính quyền Trump không kỳ vọng công nhân Mỹ sẽ may quần áo, sản xuất giày dép, chế biến nông hải sản… do nhà máy từ Trung Quốc chuyển sang Mỹ. Điều ông Trump nhắm đến là những sản phẩm phù hợp trình độ tay nghề và chi phí nhân công tại Mỹ. Đó là những ngành nghề high-tech như sản xuất con chip điện tử, điện thoại thông minh, ô tô…, mà những ngành nghề này thì Việt Nam cần khẳng định là chưa sẵn sàng tiếp nhận, do vậy, không thể gây thiệt hại đến kinh tế Mỹ.

- Khuyến khích và tạo điều kiện cho doanh nghiệp Việt Nam hoặc từ cơ chế mua sắm chính phủ để nhập thêm hàng hóa từ Mỹ nhằm giảm bớt thâm thụt thương mại giữa hai nước. Chính ông Trump đã tỏ thái độ hài lòng khi thấy chúng ta mua nhiều than từ bang West Virginia. Có rất nhiều sản phẩm mà chúng ta có thể mua từ Mỹ như bông, đậu nành, thịt, than, máy móc, thiết bị…, thậm chí là cả các sản phẩm công nghệ, hàng tiêu dùng.

- Nên xây dựng cơ chế tự giám sát. Trước đây, Hiệp hội Dệt may Việt Nam đã đề xuất Bộ Công Thương xây dựng cơ chế tự giám sát khi hàng dệt may Việt Nam được cấp lượng quota tốt hơn hàng dệt may Trung Quốc. Cơ chế này sẽ có khá nhiều chi tiết, trong phạm vi bài viết này chỉ xin đưa các kiến nghị sau:

+ Nên yêu cầu các doanh nghiệp lập kế hoạch xuất khẩu sang Mỹ từng sáu tháng và có thông báo đến Bộ Công Thương. Dựa vào đó, Chính phủ sẽ tổng hợp, đánh giá sơ bộ và dự báo có khả năng xuất khẩu sang Mỹ sẽ tăng đột biến hay không, nếu có, sẽ chuẩn bị giải pháp gì.

+ Cần xây dựng các quy tắc cơ bản của việc tự giám sát, thí dụ tỷ lệ tăng trưởng như thế nào thì được xem là đột biến cần giám sát, phương pháp giám sát, giải trình từ doanh nghiệp ra sao…

+ Siết chặt việc cung cấp chứng nhận xuất xứ, từ cách tính toán đến hàm lượng giá trị trong nước và sản lượng xuất đi.

+ Xây dựng các kênh thông tin để doanh nghiệp, kể cả người dân, có thể báo cáo kịp thời khi phát hiện những nghi vấn liên quan đến chuyển tải bất hợp pháp.

Có thể nhiều doanh nghiệp sẽ cho việc này là vi phạm quyền kinh doanh của họ. Nhưng thiết nghĩ, nếu chúng ta tuyên truyền cho các doanh nghiệp xuất khẩu biết đây là giải pháp bảo vệ họ khỏi những biện pháp giám sát và áp thuế từ Mỹ thì sẽ được họ ủng hộ. Vì một khi Mỹ quyết định áp thuế lên một ngành hàng nào đó, họ sẽ không cần phân biệt ai đúng ai sai. Nói theo dân gian là nếu để một con sâu làm rầu nồi canh thì sẽ “chết cả đám”!

Về phía Phòng Thương mại Công nghiệp Việt Nam (VCCI) và các hiệp hội:

- Cần vận động các doanh nghiệp trong nước không vì vô tình hay cố ý mà tiếp tay cho việc chuyển tải bất hợp pháp. Đặc biệt, nhiều doanh nghiệp nhỏ rất dễ bị mắc bẫy khi nhận sản xuất một số công đoạn cuối, được trả giá hấp dẫn, sau đó gắn mác “made in Vietnam” để xuất khẩu.

- Cần xây dựng quyển sổ tay hướng dẫn doanh nghiệp xuất khẩu về những việc nên làm và không nên làm để cùng hợp tác với Chính phủ kiểm soát hoạt động chuyển tải bất hợp pháp. Việc này không chỉ giúp chúng ta trong bối cảnh chiến tranh thương mại Mỹ-Trung mà còn giúp doanh nghiệp tránh bị lợi dụng khi Việt Nam hiện đã có rất nhiều hiệp định thương mại tự do với nhiều khối, nhiều nước trên thế giới.

- Nếu xét thấy cần thiết, VCCI nên đề xuất các buổi tường trình tại USTR và Quốc hội Mỹ về điều mà Tổng thống Donald Trump gọi là “khả năng lợi dụng cuộc chiến tranh thương mại này của doanh nghiệp Việt Nam” để làm rõ tình hình và tạo sự hậu thuẫn từ nhiều phía.

Về phía doanh nghiệp:

Doanh nghiệp chính là lực lượng chính yếu trong cuộc chiến chống chuyển tải bất hợp pháp. Hiểu biết tường tận và cùng hợp tác chống chuyển tải bất hợp pháp, doanh nghiệp vừa tránh được những sự lợi dụng bên ngoài, vừa tạo niềm tin cho các nước đối tác đã ký kết các hiệp định thương mại với Việt Nam - đảm bảo sự phát triển bền vững.

Do vậy, bên cạnh sự hiểu biết thì sự tuân thủ của khối doanh nghiệp nhằm chống lại quá trình lợi dụng để chuyển tải hàng hóa bất hợp pháp, hàng hóa không có xuất xứ tại Việt Nam là một việc làm vừa tuân thủ nghiêm minh pháp luật, vừa thể hiện tinh thần yêu nước và bảo vệ đất nước khỏi những áp đặt có tính trừng phạt từ các nước nhập khẩu lớn. Đó sẽ là một việc làm vô cùng ý nghĩa!