LTS: Tính từ vụ việc đầu tiên đến nay, đã có hơn 50 vụ điều trachống bán phá giá đối với hàng hóa xuất khẩu Việt Nam ở hơn 15 thị trường,trong đó hàng hóa Việt Nam đã bị áp dụng biện pháp chống bán phá giá 29 vụviệc. Đây là một trong những thách thức luôn song hành với quá trình mở cửa hộinhập kinh tế quốc tế mà doanh nghiệp cần chủ động đối phó nhằm giảm thiểu thiệthại.

        Thiệt hại gần, thiệthại xa

Đó có thể là những thiệthại trực tiếp: biện pháp chống bán phá giá (thường là một mức thuế bổ sung bêncạnh thuế nhập khẩu thông thường) khiến cho sản phẩm xuất khẩu của Việt Nam mấtđi lợi thế cạnh tranh, ít nhất là về giá. 

Tất nhiên, về mặt pháp lý, nhà nhập khẩu mới là người phải trả thuế này. Dùvậy, chúng ta đều biết rằng mọi loại thuế đều sẽ được chuyển vào giá của sảnphẩm và thực tế người bán Việt Nam sẽ phải chấp nhận bán sản phẩm với giá đãtính tới các loại thuế này cho khách hàng. Giá thực vì thế cao hơn, thậm chíquá cao, có thể khiến doanh nghiệp Việt Nam hầu như không thể xuất hàng vào thịtrường liên quan. 

Hơn nữa, các loại thuế bổ sung này lại thường không ổn định do các thủ tục xemxét lại mức thuế hàng năm. Do đó, doanh nghiệp Việt Nam càng khó khăn hơn trongviệc giữ khách hàng cũ hay tìm kiếm đơn hàng mới ở các thị trường liên quan.Bài toán lợi ích sẽ khiến các khách hàng nước ngoài tìm kiếm những nguồn cungrẻ hơn, ví dụ những nguồn cung không bị áp thuế chống bán phá giá.

Tuy nhiên, những thiệt hại gián tiếp, ít được nói tới hơn, cũng không kém phầnnghiêm trọng. Đó là việc mất đơn hàng ngay từ khi có thông tin bước đầu về vụkiện hay đang trong quá trình điều tra, chưa có kết quả cuối cùng. Điều nàycũng dễ hiểu: khách hàng nước ngoài thường tránh những "khu vực rủi ro về giá",bất luận rủi ro đó do lỗi của ai hay sẽ dẫn tới đâu.

Đócòn là chi phí mà doanh nghiệp và đôi khi cả ngành hàng phải bỏ ra để theo đuổiquá trình kháng kiện. Ví dụ, chỉ tính chi phí luật sư, ở cấp độ biện hộ cho cảngành, chưa tính chi phí của luật sư cho từng doanh nghiệp, vụ cá tra - basa ởHoa Kỳ khởi xướng năm 2002 là khoảng 500.000 USD; chi phí vụ tôm nước ấm cũng ởthị trường này năm 2005 đã là 2 triệu USD. 

Cần nhấn mạnh, thuế chống bán phá giá áp dụng với tất cả các sản phẩm liên quanxuất sang thị trường liên quan (tất nhiên với mức khác nhau, tùy thuộc vào mứcáp cho từng nhà xuất khẩu). Vì thế, những thiệt hại vừa kể không phải của mộtdoanh nghiệp mà là của tất cả các doanh nghiệp liên quan. Hơn thế nữa, nhữngngành bị vướng phải các vụ kiện này có cả những ngành lớn như thủy sản, dệtmay...

        Đối tác lớn, nỗi lo lớn

Làthị trường xuất khẩu lớn nhất của Việt Nam, lại là nước tiến hành điều trachống bán phá giá lớn thứ hai thế giới (461 vụ trong giai đoạn 1995 - 2012),không có gì ngạc nhiên khi Hoa Kỳ là thị trường đứng đầu về việc khởi kiệnchống bán phá giá với các sản phẩm Việt Nam tính tới nay. 

So với các nước khác, Việt Nam bị coi là nền kinh tế phi thị trường trong cácđiều tra chống bán phá giá của Hoa Kỳ (cho tới hết năm 2018). Vì vậy, các tínhtoán về phá giá trong quá trình điều tra sẽ không dựa trên chi phí thực củadoanh nghiệp mà là số liệu thay thế lấy từ một nước thứ ba nào đó. Nguy cơ bịkết luận phá giá và biên độ phá giá trong các vụ điều tra, do đó sẽ cao hơnbình thường. Đây là một trong nhiều lý do khiến các nhà sản xuất nội địa Hoa Kỳkiện doanh nghiệp Việt Nam nhiều hơn.

Ngay cảkhi Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) được ký kết, nguy cơ bị kiệncủa hàng hóa xuất khẩu từ Việt Nam cũng chưa chắc sẽ giảm bớt. Theo những thôngtin cập nhật mới nhất, nội dung đàm phán TPP hiện nay chỉ xoay quanh việc tăngminh bạch và thúc đẩy thủ tục kiện nhanh hơn, không quy định nào có thể giúphạn chế việc đi kiện hay hạn chế áp dụng biện pháp thuế (ví dụ hạn chế cáctrường hợp có thể kiện hay bổ sung các điều kiện phải đáp ứng để có thể ápthuế).

Vềnguyên tắc thì Việt Nam có thể đưa các yêu cầu này vào nội dung đàm phán. Nhưngtrên thực tế khả năng này thấp, bởi hiện chưa có thông tin nào về việc Việt Namđã đưa ra yêu cầu như vậy từ khi bắt đầu đàm phán TPP. Hơn nữa, ngay cả khiViệt Nam có đưa ra khả năng "đòi" được cũng không cao do Hoa Kỳ và các nước TPPchưa chấp nhận quy định nào như vậy trong các FTA mà các nước này đã ký trướcđây.

Doanh nghiệp Việt Nam có lẽ phải chấp nhận thực tế rằng, kiện chống bán phá giánói riêng hay kiện phòng vệ thương mại nói chung, bao gồm cả kiện chống trợ cấpvà kiện tự vệ là một loại "rào cản" phổ biến trong thương mại quốc tế, mà đặcbiệt với Hoa Kỳ. Và cách thức đối phó duy nhất là phải "sống chung với lũ", sẵnsàng phòng tránh và kháng kiện khi cần thiết.

        "Sống chung" với...kiện như thế nào?

Mộtlà phải theo dõi chặt chẽ động thái của các nhà sản xuất nội địa nước xuấtkhẩu. Thường thì khi sức cạnh tranh giảm sút, kinh doanh khó khăn, người ta haynghĩ tới chiến lược đi kiện hòng chặn hàng nhập khẩu từ nước ngoài. Để kiệnđược, họ cần quá trình chuẩn bị khá lâu và cũng sẽ có những động thái chuẩn bịdư luận, như với cá tra - basa là nói xấu chất lượng cá Việt Nam, hay ống thépOCTG cũng đã có thông tin về đơn kiện trước cả tháng. Mình biết trước thì hoặc làlên kế hoạch thương lượng với ngành sản xuất nội địa như cách mà một số nướclàm để họ không đưa mình vào danh sách kiện, hoặc chuẩn bị trước mọi việc đểkháng kiện hiệu quả. Hai là phải sẵn sàng cho việc chứng minh bảo vệ chínhmình.

Cụthể, doanh nghiệp phải có sự cải cách, chuẩn hóa hệ thống kế toán, dữ liệu sảnxuất kinh doanh. Điều này rất quan trọng, bởi khi vướng vào các vụ kiện, chỉnhững dữ liệu đạt chuẩn mới có thể được sử dụng để chứng minh cho việc doanhnghiệp không phá giá.

Nhưng đó là khi chưa xảy ra vụ kiện. Còn khi đã xảy ra rồi, quan trọng nhất làdoanh nghiệp, hiệp hội liên quan phải tập hợp lại, thảo luận cách thức khángkiện phù hợp tùy mặt hàng, tùy triển vọng thương mại tại từng thị trường mà cócách thức kháng kiện khác nhau - hoặc chỉ tham gia vừa phải, hoặc phải tham giatích cực tối đa. Khi đã quyết định kháng kiện tới cùng thì cần phải coi đây làmột phần công việc của hoạt động kinh doanh và phải có sự đầu tư nhân lực, vậtlực cho việc này. Cần có các luật sư, chuyên gia tư vấn cụ thể cho doanh nghiệpcũng như cho cả ngành. 

Về phía nhà nước, vai trò của nhà nước trong các vụ kiện chống bán phá giá vềmặt nguyên tắc là không lớn, ngoài vai trò chính thức trong việc chứng minhViệt Nam không phải nền kinh tế phi thị trường. Tuy nhiên, do doanh nghiệp ởViệt Nam còn hạn chế về năng lực kháng kiện, khả năng tiếp cận thông tin chínhthức phục vụ cho việc kháng kiện cũng thấp nên sự hỗ trợ của cơ quan nhà nướctrong một số việc cụ thể, đặc biệt liên quan tới thông tin, là rất quan trọng.

TS NGUYỄN THU TRANG
(Giám đốc Trung tâm WTO- Phòng Thương mại và Công nghiệp VN)

http://sggp.org.vn/