Bên cạnh những tín hiệu lạc quan, các chuyên gia cảnh báo ngành thủy sản Việt Nam đang và sẽ tiếp tục đối mặt với những rào cản kỹ thuật ngày càng khắt khe từ phía các thị trường nhập khẩu. 

Trong bối cảnh đó, việc tận dụng các Hiệp định thương mại tự do (FTA) không chỉ là cơ hội mà còn là đòn bẩy chiến lược để nâng cao năng lực cạnh tranh và mở rộng thị phần cho thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế.

Tăng trưởng tích cực, nhưng thách thức vẫn lớn

Theo số liệu thống kê từ Tổng cục Hải quan, trong 5 tháng đầu năm 2025, kim ngạch xuất khẩu thủy sản đạt 4,07 tỷ đô la Mỹ, tăng 14% so với cùng kỳ năm ngoái. Trung Quốc, Hoa Kỳ và Nhật Bản hiện là ba thị trường xuất khẩu lớn nhất của thủy sản Việt Nam, chiếm lần lượt 20%, 16% và 15% thị phần. Các mặt hàng chủ lực như tôm và cá tra tiếp tục đóng vai trò xương sống trong cơ cấu xuất khẩu ngành.

Dù đạt mức tăng trưởng ấn tượng, ngành thủy sản vẫn đang đối diện với hàng loạt thách thức, trong đó đáng kể nhất là sự gia tăng các hàng rào kỹ thuật, tiêu chuẩn kiểm dịch, yêu cầu truy xuất nguồn gốc và quy định về phát triển bền vững từ các thị trường nhập khẩu. Ngoài ra, tác động tiêu cực từ biến đổi khí hậu, ô nhiễm nguồn nước, dịch bệnh – đặc biệt là bệnh phát sáng trên tôm – cũng ảnh hưởng nghiêm trọng đến sản lượng và chất lượng sản phẩm. Cạnh tranh quốc tế ngày càng khốc liệt, nhất là từ các quốc gia có ngành thủy sản phát triển mạnh như Ấn Độ, Ecuador và Indonesia, khiến doanh nghiệp Việt Nam phải không ngừng đổi mới và tối ưu hóa chi phí.

FTA – chìa khóa mở rộng thị trường và nâng cao vị thế

Trước bối cảnh đầy thách thức, các doanh nghiệp thủy sản đã và đang chủ động thích ứng bằng cách mở rộng thị trường xuất khẩu, đa dạng hóa sản phẩm và đầu tư sâu vào công nghệ chế biến. Đặc biệt, việc tận dụng hiệu quả các FTA được đánh giá là yếu tố then chốt giúp ngành thủy sản nâng cao năng lực cạnh tranh và mở rộng thị phần trong dài hạn.

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP), tính đến nay, Việt Nam đã ký kết 17 Hiệp định thương mại tự do với các đối tác lớn trên toàn cầu. Trong số đó, các FTA thế hệ mới như Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam – Liên minh châu Âu (EVFTA) và Hiệp định Thương mại Tự do Việt Nam – Vương quốc Anh (UKVFTA) đã và đang mở ra cơ hội tiếp cận thị trường với ưu đãi thuế quan vượt trội, đồng thời thúc đẩy chuyển giao công nghệ, nâng cao tiêu chuẩn sản xuất và truy xuất nguồn gốc cho ngành thủy sản.

Những FTA này được ví như “tấm hộ chiếu vàng” giúp thủy sản Việt Nam thâm nhập sâu hơn vào các thị trường khó tính. Chẳng hạn, với EVFTA, các sản phẩm thủy sản như tôm, cá tra được hưởng ưu đãi thuế suất khi xuất khẩu sang các quốc gia Liên minh châu Âu, góp phần gia tăng lợi nhuận và khuyến khích doanh nghiệp đầu tư vào nâng cao chất lượng sản phẩm. Còn CPTPP tạo ra cơ hội lớn cho thủy sản Việt Nam tại các thị trường như Nhật Bản, Canada, Úc, Chile – những quốc gia có yêu cầu cao nhưng lại dành sự quan tâm lớn đến nguồn gốc và độ an toàn của thực phẩm.

Doanh nghiệp chủ động thích ứng để tận dụng cơ hội

Trên thực tế, nhiều doanh nghiệp thủy sản đã nhanh chóng nhận diện cơ hội từ các FTA và chủ động điều chỉnh chiến lược xuất khẩu. Đại diện Công ty Cổ phần Xuất nhập khẩu Thủy sản Cần Thơ (Caseamex) – đơn vị đang xuất khẩu cá tra sang khoảng 30 thị trường – cho biết, công ty đang tích cực mở rộng thị trường tại châu Âu và châu Á để giảm phụ thuộc vào một số thị trường truyền thống.

Một số doanh nghiệp xuất khẩu tôm cũng đã chủ động tìm kiếm đối tác tại các quốc gia thành viên của CPTPP và EVFTA, từ đó duy trì sản xuất ổn định và tăng trưởng đơn hàng trong điều kiện thị trường thế giới biến động.

Đặc biệt, xu hướng đa dạng hóa sản phẩm đang trở thành chiến lược mới của nhiều doanh nghiệp để thích nghi với thị hiếu người tiêu dùng và các tiêu chuẩn mới. Thay vì chỉ tập trung vào sản phẩm cá tra phi lê đông lạnh truyền thống, nhiều đơn vị đã phát triển các sản phẩm giá trị gia tăng như viên cá, cá tra tẩm gia vị, cá hộp, xúc xích cá tra, sushi cá tra… phù hợp với nhu cầu tiện lợi, ăn nhanh tại các thị trường phát triển như Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore và Malaysia.

Tăng đầu tư cho công nghệ, chất lượng và xúc tiến thương mại

Để hiện thực hóa tiềm năng từ các FTA, theo ông Vũ Bá Phú – Cục trưởng Cục Xúc tiến thương mại (Bộ Công Thương), các doanh nghiệp thủy sản cần chú trọng đầu tư vào công nghệ chế biến hiện đại, xây dựng hệ thống kiểm soát chất lượng chặt chẽ và đảm bảo truy xuất nguồn gốc minh bạch. Ngoài ra, việc tham gia các chương trình xúc tiến thương mại quốc tế, kết nối với đối tác chiến lược và áp dụng giải pháp tài chính, đào tạo nguồn nhân lực sẽ giúp doanh nghiệp nâng cao năng lực cạnh tranh một cách bền vững.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến nhấn mạnh, để tận dụng hiệu quả các FTA, doanh nghiệp cần rà soát lại danh mục sản phẩm xuất khẩu, tập trung phát triển các sản phẩm có giá trị gia tăng và tiềm năng tại các thị trường lớn, đồng thời giảm giá thành thông qua kiểm soát chi phí, nâng cao năng suất chế biến và phát triển vùng nuôi đạt chuẩn quốc tế.

Việt Nam đang đứng trước thời điểm vàng để bứt phá trong ngành thủy sản khi hàng loạt Hiệp định thương mại tự do mang lại lợi thế so sánh rõ rệt. Tuy nhiên, cơ hội chỉ thực sự trở thành thành công khi cộng đồng doanh nghiệp biết tận dụng một cách chủ động, có chiến lược và đầu tư bài bản.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa sâu rộng, sự cạnh tranh ngày càng gay gắt và yêu cầu tiêu chuẩn cao, ngành thủy sản Việt Nam cần không chỉ tập trung vào sản lượng mà còn phải đặt mục tiêu lâu dài về chất lượng, tính bền vững và giá trị gia tăng. Tận dụng hiệu quả FTA không chỉ là hướng đi ngắn hạn để mở rộng thị trường, mà còn là nền tảng để nâng tầm vị thế thủy sản Việt Nam trên bản đồ xuất khẩu thế giới.

Nguồn: Tạp chí Doanh nghiệp & Hội nhập