Giá xuất khẩu sản phẩm cá tra đang có lợi nhưng giácá tra nguyên liệu trong nước đang dần tiến đến mốc kỷ lục mới. Nguyên nhântình trạng này do thiếu nguyên liệu cho chế biến - một dự báo xấu đã được cảnhbáo từ trước trong quá trình phát triển của con cá tra... Tuy nhiên, nhiều ý kiếncho rằng, sự bất ổn này lại là cơ hội tái cấu trúc ngành công nghiệp cá tra ViệtNam để hướng đến sự phát triển căn cơ và bền vững.

Yêu cầu “định vị” lại chuỗi sản xuất

Những ngày đầu tháng 11-2011, giá cá tra nguyên liệutại ĐBSCL đã mức 28.500 đồng/kg, tăng 1.000 - 1.500 đồng/so với đầu tháng 10. Mứcgiá này đã đạt mức giá cao kỷ lục hồi đầu năm 2011. Nhiều ý kiến cho rằng, giácá tra nguyên liệu có thể đạt mức 30.000 đồng/kg trong thời gian tới. Có nhiềunguyên nhân dẫn đến tình trạng này. Trước tiên, do ảnh hưởng của việc rớt giáliên tục từ khoảng tháng 5, cộng với việc thiếu nguồn vốn đầu tư, nhiều ngườidân không còn “mặn” với việc thả nuôi mới khiến nguồn cá nuôi trong dân giảm. Mặtkhác, từ đầu tháng 9 đến nay, không chỉ 2 tỉnh đầu nguồn (Đồng Tháp và AnGiang), nhiều địa phương trong vùng ĐBSCL như: Kiên Giang, Vĩnh Long, Hậu Giangvà TP Cần Thơ, nước lũ đã gây thiệt hại nhiều diện tích nuôi trồng thủy sản,trong đó có cá tra. Trong khi đó, sản phẩm cá tra xuất khẩu đang có giá và rộngmở ở nhiều thị trường thế giới. Nhiều doanh nghiệp (DN) đẩy mạnh thu mua nguyênliệu chế biến, cũng là một nguyên nhân tạo nên sự khan cá tra nguyên liệu.

Với việc chiếm từ 80 - 90% tổng giá thành sản xuất,giảm thiểu hệ số chuyển đổi thức ăn trong nuôi cá tra cần được đặc biệt quantâm.

Căn nguyên sâu xa của thực trạng trên chính là nguồnvốn đầu tư cho nghề nuôi. Theo Tiến sĩ Lê Thanh Hùng, Trưởng khoa Thủy sản, TrườngĐại học Nông Lâm TP Hồ Chí Minh, chi phí thức ăn chiếm 80 - 90% giá thành sảnxuất cá tra. Hiện nay, người nuôi cá tra ĐBSCL đạt mức độ chuyển hóa thức ăntrung bình ở mức 1.5 – 1.6, cao hơn nhiều so với việc nuôi cá da trơn của nhiềunước trên thế giới. Và trong bối cảnh giá các nguyên liệu cho sản xuất thức ănnhư: cám gạo, bột khoai, bột bắp... cứ “leo thang” như hiện nay, tỷ lệ chuyểnhóa thức ăn càng cao thì việc nuôi cá sẽ không đảm bảo lợi nhuận. Trên hết, nguồnthức ăn dư thừa khiến môi trường nuôi ô nhiễm, ảnh hưởng đến sức khỏe và năngsuất cá. Đặc biệt, thị trường cá tra nguyên liệu liên tục biến động, thườngxuyên giảm giá, việc đầu tư bị lỗ lã khiến áp lực về vốn ngày càng đè nặng.

Trước thực trạng phát triển bất ổn đã được dự báo củacon cá tra ở ĐBSCL, Tiến sĩ Võ Hùng Dũng, Giám đốc Phòng Thương mại và Côngnghiệp Việt Nam – Chi nhánh Cần Thơ (VCCI Cần Thơ), cho rằng: Dù muộn nhưng cầnthiết phải xem lại chuỗi sản xuất cá tra để có những hoạch định cho phát triểnbền vững. Sự phát triển của con cá tra trong tương lai sẽ phụ thuộc nhiều vàoviệc áp dụng kỹ thuật tiên tiến trong quá trình nuôi, việc kiểm soát môi trường,chi phí...; đặc biệt là sự phát triển của hệ thống các dịch vụ vận tải,logistics... Chính vì vậy, ngành công nghiệp cá tra, chuỗi giá trị sản xuất cátra không chỉ đơn thuần là đảm bảo lợi ích của người nuôi, DN chế biến, xuất khẩumà cần phải cân nhắc đến việc “chia sẻ” cho các tác nhân khác như: nhà sản xuấtthức ăn chăn nuôi, hệ thống các dịch vụ vận tải, logistics...

Bài toán liên kết và vai trò của các tácnhân

Nhiều ý kiến cho rằng, sự “lộn xộn” của thị trườngcá tra trong suốt thời gian qua lại là thời cơ tốt để tái cấu trúc, đưa ngànhcông nghiệp cá tra bước sang giai đoạn phát triển mới.

Ông Nguyễn Ngọc Hải, Chủ nhiệm HTX Thủy sản Thới An,TP Cần Thơ, cho rằng: Đã đến lúc nghề nuôi cá tra không dành cho người nuôi cóquy mô nhỏ lẻ, hạn chế về kỹ thuật. Bởi lẽ, không chỉ đòi hỏi nguồn tài chính đủmạnh, người nuôi cá tra hiện nay còn phải đáp ứng về yêu cầu truy xuất nguồn gốccủa DN thu mua chế biến. Trong đó, việc truy xuất nguồn gốc thức ăn là một yêucầu khá khắt khe để các DN định giá cá tra nguyên liệu. “Người nuôi phải liên kếthình thành những vùng nuôi, liên kết với thương hiệu sản xuất thức ăn có uytín, DN chế biến xuất khẩu... Như vậy mới có thể giải quyết được bài toán vốn,đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của DN và đặc biệt hướng đến sự phát triển bền vững”– ông Hải nói. Tiến sĩ Lê Thanh Hùng, Trưởng khoa Thủy sản Trường Đại học NôngLâm TP Hồ Chí Minh, cho biết: Sử dụng thức ăn thủy sản chất lượng, đảm bảo nguồngốc xuất xứ nhằm giảm thiểu hệ số chuyển đổi thức ăn còn 1.2 đang là kỳ vọngcho ngành nuôi cá tra. Trong đó, việc sử dụng cám gạo, chiếm 30 - 60% trongcông thức thức ăn nuôi cá tra, cần được người nuôi quan tâm. Bởi người nuôi thườngmua các loại cám gạo trôi nổi trên thị trường. Dù được gọi là “cám mới” nhưngphần lớn đã bị “ôxy hóa” (ôi dầu) và chứa nhiều tạp chất. Nếu sử dụng sản xuấtthức ăn cho cá sẽ khiến tỷ lệ cá chết cao, cá sinh trưởng chậm và hệ số tiêu tốnthức ăn cao. Vì vậy, việc sử dụng cám trích ly đã được ổn định chất lượng sauquá trình sơ chế trong chăn nuôi cá sẽ cho hiệu quả tối ưu.

Việc tiếp cận ngành sản xuất thức ăn thủy sản cũng cầnphải được quan tâm trong nâng cao chuỗi sản xuất cá tra. Tiến sĩ PhillippeSerene - Chuyên gia dinh dưỡng thủy sản, cho rằng: Thời gian qua, ngành chế biếnthức ăn thủy sản nói chung và cá tra nói riêng đã phát triển gần đạt ngưỡng giátrị dinh dưỡng. Nếu tiếp tục nghiên cứu về giá trị dinh dưỡng cũng chỉ mang lạinhững hiệu quả không đáng kể. Vì vậy, việc đầu tư, nghiên cứu các loại thực phẩmchức năng nhằm hỗ trợ hoạt động tối ưu của các cơ trong cơ thể giúp cá tăng sứcđề kháng, miễn dịch đối với dịch bệnh... cần được các DN và ngành hữu quan đặcbiệt quan tâm. Trong vấn đề này, cải thiện công nghệ sản xuất hiện đại đi đôi vớibảo vệ môi trường, áp dụng dây chuyền sản xuất tiết kiệm nhiêu liệu, sử dụngcác nhiêu liệu thay thế xăng dầu... cũng là những yếu tố cần được xem xét đểnâng cao chất lượng, hướng sản xuất thức ăn, ngành công nghiệp cá tra đến pháttriển bền vững...

Tại hội nghị “Nâng cao chất lượng thức ăn cá tra, cába sa hướng đến hội nhập kinh tế và phát triển bền vững” do Công ty TNHH WilmarAgro Việt Nam (Khu Công nghiệp Hưng Phú 1, quận Cái Răng, TP Cần Thơ) tổ chức tạiAn Giang vừa qua, nhiều ý kiến khẳng định: Con cá tra Việt Nam vẫn còn tiềmnăng lớn cho sự phát triển do có nhiều lợi thế cạnh tranh. Tuy nhiên, các DN chếbiến, xuất khẩu cần có cách nhìn mới trong “định vị” thị trường xuất khẩu...Trong bối cảnh này, theo Tiến sĩ Võ Hùng Dũng, Giám đốc VCCI Cần Thơ, lợi íchngành nuôi thủy sản của các nước nhập khẩu cũng cần phải được các DN cân nhắcvà chia sẻ để nâng cao giá trị chuỗi sản xuất, hướng ngành công nghiệp cá tra đếnphát triển bền vững.

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản ViệtNam, 9 tháng đầu năm 2011, giá trị xuất khẩu cá tra đạt 1,31 tỉ USD, tăng 29,4%so với cùng kỳ năm trước. Trong đó EU chiếm tỷ trọng 30,2%, đạt 397,802 triệuUSD, tăng 6,1%; Mỹ đạt 226,6 triệu USD, tăng 100%.

Thị trường châu Âu, giá cá tra (phi lê) khoảng 3 -3,1 USD/kg, thay vì trên dưới 2 USD/kg như trước và có khả năng tăng lên 3,4 -3,6 USD/kg; thị trường Mỹ từ 4,2 USD lên 4,4 USD/kg.

 Nguồn: Báo Cần Thơ