Trong bối cảnh kinh tế toàncầu tiếp tục phải đương đầu với những thách thức, chính phủ các nước đã giatăng chính trị hóa vấn đề thương mại và tăng cường chủ nghĩa bảo hộ, bài viếtcủa Robert Plummer trên trang BBC News cho hay.

Toàn cầu hóa kinh tế mang lại rất nhiều lợi ích rõ rệt như đẩy mạnh chuyên mônhóa, gia tăng lợi nhuận, phân bổ vốn hiệu quả hơn, tăng lòng tin và đảm bảotính an toàn cho nhà đầu tư. Mặc dù vậy, quá trình toàn cầu hóa kinh tế đangđứng trước nguy cơ phá sản.

Mới đây, Chủ tịch Hội đồng Xúc tiến thương mại quốc tế của Trung Quốc, ông WanJifei, cho biết việc chủ nghĩa bảo hộ gia tăng đang gây tác động tiêu cực. “Bảohộ thương mại là hành động thiển cận và hẹp hòi. Nó không thể giải quyết đượcnhững vấn đề như thất nghiệp hay tăng trưởng kinh tế toàn cầu”, ông Wan nói.

“Thương mại tự do mới là động lực cho tăng trưởng kinh tế đất nước”, ông nóithêm. Quan điểm của ông Wan đã nhận được sự ủng hộ của Chủ tịch Trung Quốc HồCẩm Đào. Tuy nhiên, với nhiều người, tuyên bố của Trung Quốc là hơi ngược đời,bởi chính Bắc Kinh cũng thường bị các nước khác cáo buộc về hành vi này.

Trung Quốc tám lạng, Mỹ cũng nửa cân

Tại Mỹ, ứng viên tổng thống của đảng Cộng hòa, ông Mitt Romney, cam kết sẽtuyên bố Trung Quốc là “quốc gia thao túng tiền tệ”, nếu ông giành được chiếcghế “ông chủ” Nhà Trắng trong cuộc đua vào tháng 11 tới.

Động thái này của ông Romney được cho là đã phản ánh được sự tức giận của nhiềungười Mỹ đối với những gì mà họ cho là Trung Quốc đã cố ý định giá thấp đồngNhân dân tệ nhằm giúp cho các công ty xuất khẩu trong nước được lợi không côngbằng.

Chưa hết, nền kinh tế lớn thứ hai thế giới cũng đang phải đối mặt với một số vụkiện tại Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) về vấn đề trên. Gần đây nhất, nướcnày đã bị Mỹ, Liên minh châu Âu và Nhật Bản hợp sức kiện về hành vi hạn chếxuất khẩu đất hiếm.

Tuy nhiên, thực tế, Trung Quốc tự thấy họ là nạn nhân của chủ nghĩa bảo hộ, vàđể giảm bớt tình trạng này, Bắc Kinh đã có các cuộc hội đàm cởi mở với Nhật Bảnvà Hàn Quốc về một hiệp định thương mại tự do. Trong khi đó, một số nhà quansát cũng cho rằng, Mỹ nên xử lý việc trong nhà, trước khi lên án nước khác làtheo chủ nghĩa bảo hộ.

Một đề nghị trong danh sách những việc cần làm mà Tổng thống Mỹ Barack Obamamới đây trình lên quốc hội là giảm thuế 20% cho các doanh nghiệp chuyển đượccông ăn việc làm từ bên ngoài về nước.

Bài viết của nhà báo Rushford đăng trên báo Wall Street Journal hồi đầu tháng 5cho hay, trong khi Tổng thống Obama muốn các quốc gia khác mở rộng tự do thươngmại nhưng ông lại sẵn sàng bảo vệ thuế quan của ngành dệt may nội địa. Tác giảcho rằng, ông Obama dường như đang muốn áp đặt “tiêu chuẩn kép” trong Hiệp địnhThương mại xuyên Thái Bình Dương TPP.

Tổng thống Obama từng tuyên bố TPP sẽ là một mô hình không chỉ cho khu vực châuÁ - Thái Bình Dương mà còn cho các hiệp định thương mại trong tương lai. Tuynhiên, chương trình nghị sự châu Á đầy tham vọng của Tổng thống Obama vấp phảinỗ lực vận động hậu trường của các nhóm bảo hộ mậu dịch trong nước.

Ông Obama vốn có quan hệ mật thiết với các tổ chức vận động hành lang ngành dệtmay từng hỗ trợ ông trong cuộc bầu cử năm 2008. Ngành công nghiệp này đã đượchưởng lợi từ hàng rào thuế quan cao và các chương trình bảo hộ khác nhau kể từthế kỷ 18.

Cũng vì lý do đó, các nhà đàm phán thương mại Mỹ đã theo đuổi đường lối cứngrắn chống lại tự do hóa thương mại ngành này vì mục đích lợi nhuận và sử dụngcác biện pháp bảo hộ mậu dịch như hàng rào thuế quan, thuế chống bán phá giá…

Theo Plummer, cho dù có những nghịch lý như vậy, thì tranh chấp thương mại mớigiữa Mỹ và Trung Quốc vẫn đang tiếp tục nảy sinh. Gần đây nhất, Washington áp thuế chốngbán phá giá đối với các tấm điện năng lượng mặt trời của Trung Quốc, bởi chorằng sản phẩm này đang được bán với mức giá thấp không công bằng. Trung Quốc đãlên án quyết định này của Mỹ, coi đó là một hành vi của chủ nghĩa bảo hộ.

Châu Âu nửa tiến, nửa lùi

Dường như các xu hướng tự do thương mại và bảo hộ luôn ở mức khá cân bằng giữacác cường quốc, trong khi nước này muốn bảo hộ, thì nước kia lại muốn tự do hóathương mại. Hành vi “một tiến, một lùi” này có thể thấy rõ ở Liên minh châu Âu,nơi đang ngập đầu giải quyết cuộc khủng hoảng nợ công của Khu vực đồng tiềnchung Euro.

Cuộc bầu cử Tổng thống Pháp gần đây cho thấy cả người thắng cuộc FrancoisHollande lẫn kẻ bại trận Nicolas Sarkozy đều hùng biện mạnh mẽ về bảo hộ nhằmthu hút được 80% cử tri là những người chống toàn cầu hóa.

Tuy nhiên, chính Pháp lại là nước được hưởng lợi nhiều từ việc toàn cầu hóa. Sốcông ty Pháp ra nước ngoài kinh doanh cao gấp 14 lần so với số doanh nghiệpnước ngoài tới Pháp làm ăn.

Ông Hollande cho biết, ông muốn những khoản hỗ trợ tài chính của Pháp tới đượccác nhà xuất khẩu các sản phẩm của nước này.

Nhưng nếu ông nghiêm túc thực hiện lời hứa tạo ra 150.000 việc làm mới ở Phápdo ông đưa ra trong chiến dịch tranh cử trước đây, theo nhiều nhà phân tích,đương kim Tổng thống Pháp sẽ phải thúc đẩy hơn nữa sức cạnh tranh của nền kinhtế, tức là tự do hóa nhiều hơn và hạn chế bớt bảo hộ.

Thêm vào đó, Thủ tướng Đức Angela Merkel, người lâu nay vẫn có quan điểm rằngviệc quay lại chủ nghĩa bảo hộ sẽ là mối nguy hiểm nghiêm trọng đối với nềnkinh tế toàn cầu, đã tỏ ý rằng ông Hollanade sẽ không nhận được sự ủng hộ vềchính sách của ông tại phiên họp ở diện rộng trên toàn “lục địa già”.

Mỹ Latin cũng chẳng khá hơn

Các khu vực khác trên thế giới, đặc biệt là châu Mỹ Latin, cũng có tình trạngnước này muốn tự do, nước kia đòi bảo hộ. Sự thất bại hồi năm 2005 của kế hoạchKhu vực Thương mại Tự do châu Mỹ (FTAA), dự định sẽ có sự tham dự của toàn bộ34 nền dân chủ ở bán cầu này, đã gây ra trở ngại lớn cho xu thế tự do hóathương mại nói chung.

Không lâu sau đó, phòng đàm phán thương mại Doha, được bảo trợ bởi WTO, rơi vàocảnh hấp hối và làm tiêu tan những hy vọng về việc giảm bớt hàng rào thuế quanthương mại khắp thế giới.

Hiện tại, Argentinađang là nước xung kích trong số các nền kinh tế lớn nhất khu vực Nam Mỹ, chốnglại hàng nhập khẩu từ bên ngoài khu vực. Argentinavà Brazillà những thành viên mạnh nhất của khối thương mại Mercosur.

Khối này còn có hai thành viên khác là Paraguayvà Uruguay.Tuần trước, Argentina đã đề xuất với Brazil về việc thuế đánh vào hàng hóa từbên ngoài khu vực Mercosur nên tăng từ 10% lên 35%, mức tối đa theo các quyđịnh của Tổ chức Thương mại Thế giới.

Đồng thời, Chính phủ thiếu tiền mặt của Argentinarất muốn Brazil mua thêmhàng hóa của họ và ép Brazilbỏ các rào cản nhập khẩu một số hàng hóa của Argentina, bao gồm dược phẩm vàtrái cây.

Chủ nghĩa quốc gia kinh tế của Tổng thống Argentina Cristina Fernandez gần đâyđã bộc lộ rõ trong việc chính phủ nước này hồi đầu tháng 5 tiến hành quốc hữuhóa Hãng dầu khí YPF mà 75% cổ phần nằm trong tay Tập đoàn Repsol của Tây BanNha.

Chính phủ Argentina chỉtrích YPF đưa ra sản lượng thấp khiến Argentina phải chi nhiều tiền đểnhập khẩu năng lượng và khi chuyển công ty vào tay chính phủ, sản lượng sẽ tănglên, giảm gánh nặng nhập khẩu xăng dầu của nước này. YPF xuất thân là công tyquốc doanh khi được thành lập vào năm 1922, trước khi tư nhân hóa từng phần năm1993.

Argentina tuyên bố họ sẽ quốc hữu hóa 51% cổ phần của YFP, để lại cho Repsol 6%cổ phần, vì tập đoàn này không đầu tư tương xứng vào ngành công nghiệp dầu mỏcủa nước này. Quyết định tước quyền sở hữu YPF từ tay Repsol đã nhận được sựủng hộ sâu rộng trong Nghị viện Argentinacũng như dân chúng nước này.

Trong khi đó, Repsol chỉ trích hành động của chính phủ Argentina hoàntoàn trái luật và sẽ nghiên cứu kỹ các điều luật nhằm phản ứng lại. Repsol vàTây Ban Nha gọi quyết định tái quốc hữu hóa của Argentina với YPF là một sự “ăncướp trắng trợn”, tấn công vào lợi ích của họ.

Còn Nghị viện châu Âu thì gọi quyết định tái quốc hữu hóa YPF trên là “cuộc tấncông nhằm vào việc thực thi doanh nghiệp tự do và nguyên tắc rõ ràng về pháplý”, điều sẽ làm tổn hại tới môi trường đầu tư của Argentina.

Bộ trưởng Bộ Ngoại giao Tây Ban Nha đã kêu gọi châu Âu và các quốc gia khácthông qua những lệnh trừng phạt cụ thể nhằm buộc Argentina đền bù cho hãng dầumỏ Repsol sau khi quốc hữu hóa liên doanh của Repsol YPF.

Theo Plummer, hiện tại, lộ trình “bảo vệ Mercosur” của bà Cristina Fernandezđang cho thấy rõ tại sao một số nhà kinh tế đã nhận định rằng, các khối thươngmại, hay thực tế là các thỏa thuận thương mại song phương, không thực sự gópphần thúc đẩy tự do, mà chỉ làm chệch hướng thương mại hiện có.

Xu hướng khó loại trừ?

Ấn Độ hiện cũng đang phải đối mặt với cả hai vấn đề này. Những nhận định gầnđây của các chính khách Ấn Độ có cùng âm hưởng với Trung Quốc trong việc lên ánchủ nghĩa bảo hộ, đặc biệt là nhắm tới Mỹ.

Tuy nhiên, Ấn Độ vẫn không sẵn lòng cho phép các công ty nước ngoài tiếp cậnnhiều hơn vào nền kinh tế của họ. Điều này thể hiện qua sự thất bại trong nhữngnỗ lực hồi năm ngoái về việc mở cửa thị trường siêu thị cho các tập đoàn toàncầu như Wal-Mart, Tesco và Carrefour.

Các doanh nghiệp như Starbucks và Ikea hiện đã được phép mở cửa hàng ở Ấn Độ,nhưng đổi lại, họ phải mua 30% hàng từ các ngành công nghiệp nhỏ nội địa của ẤnĐộ.

Còn tại Anh, việc hạn chế bảo hộ đang khiến doanh nghiệp nước này đau đầu, mệtmỏi. Ngày càng có nhiều công ty Anh được bán cho chủ nước ngoài, từ Cadbury chotới Jaguar Land Rover.

Mặc dù Bộ trưởng Bộ Ngoại giao William Hague cam kết cổ súy cho tự do thươngmại tự do toàn cầu và chống lại chủ nghĩa bảo hộ, nhưng việc các doanh nghiệpAnh thâu tóm công ty ở nước ngoài, không phải lúc nào cũng dễ như các doanhnghiệp ngoại thu mua công ty Anh tại xứ sở sương mù.

Trong khi đó, một số nhà bình luận ở Anh đang bắt đầu thắc mắc liệu chủ nghĩabảo hộ có phải là một điều gì đó tệ hại hay không. Nhóm Compass tháng trước đãxuất bản một tài liệu, trong đó cho rằng chủ nghĩa toàn cầu hóa là nguyên nhândẫn tới những bất ổn kinh tế và xã hội hiện tại và cho rằng “chủ nghĩa bảo hộtiến bộ” là một giải pháp tốt cho thực trạng này.

“Chủ nghĩa bảo hộ tiến bộ” được định nghĩa là “việc khuyến khích và cho phépcác quốc gia tái xây dựng và tái định hình các nền kinh tế của họ, bằng cáchhạn chế những hàng hóa mà họ cho phép nhập vào, cũng như những nguồn vốn mà họchọn lựa để đổ vào hoặc chuyển ra khỏi đất nước”, Compass nêu rõ.

Quan điểm này đã bị một học giả thuộc Viện Adam Smith gọi là “chính sách kinhtế kiểu phát xít”. Tuy nhiên, theo Robert Plummer, trong bối cảnh các nhà chínhtrị cũng như cử tri đang bất an về khả năng phải đương đầu với khủng hoảng kinhtế toàn cầu, việc quay trở lại với chủ nghĩa bảo hộ trên diện rộng là điều khócó thể bị loại trừ.

Nguồn: Thời báo kinh tế Việt Nam