Từ ngày 17 đến 22/12, Liên minh châu Âu (EU) sẽ ra phán quyết cuối cùng về việc có gia hạn thuế chống bán phá giá sản phẩm giày mũ da Việt Nam.
 
Nếu tiếp tục bị gia hạn, ngành da giày Việt Nam sẽ phải gánh khoản thuế này (10%) thêm ít nhất 15 tháng nữa, đồng nghĩa với thiệt hại sẽ kéo dài thêm. Tuy nhiê,n thách thức của da giày Việt Nam không chỉ là vấn đề thuế chống bán phá giá mà chính là nền sản xuất chủ yếu dựa vào gia công.

70% là gia công

Tuy Việt Nam đã trở thành nước xuất khẩu giày dép lớn thứ 2 trên thế giới nhưng đến nay, lĩnh vực xuất khẩu thuộc nhóm chủ lực của nước ta vẫn chủ yếu cặm cụi “lấy công làm lãi”.

Ông Trần Đình Thăng, Giám đốc Công ty TNHH Nhật Việt, một trong số ít doanh nghiệp giày dép sản xuất toàn bộ và trực tiếp xuất khẩu với thương hiệu Vento, khẳng định: “Phần lớn các doanh nghiệp da giày của Việt Nam hiện nay vẫn chủ yếu sản xuất dưới hình thức gia công cho nước ngoài hoặc cho thuê nhà xưởng”. Báo Lao Động mới đây cũng cho biết đến 70% các doanh nghiệp gia dày của Việt Nam hiện nay là gia công thuần túy cho nước ngoài. Đây là thực trạng không lấy gì làm tự hào của ngành công nghiệp đã có gần 20 năm “hội nhập và phát triển”.

Da giày là một trong những lĩnh vực đầu tiên đón nhận làn sóng đầu tư nước ngoài từ đầu những năm 90 của thế kỷ trước với việc hình thành hàng loạt nhà máy gia công, liên doanh, 100% vốn nước ngoài) trải dài trên cả nước. Thế nhưng đến nay, ngành xuất khẩu đứng thứ 3 của Việt Nam với hơn 600.000 lao động vẫn bị đánh giá là lợi nhuận thấp. “Mặc dù có đến 90% sản lượng xuất khẩu, nhưng giá trị gia tăng của ngành này chỉ đạt 25%”- báo cáo của Hiệp hội da giày Việt Nam (Lefaso) cho hay. Giá trị gia tăng nhỏ nhoi đó chủ yếu nằm ở sức lao động, yếu tố được xem là xem là “lợi thế cạnh tranh” lớn nhất của da giày Việt Nam những năm qua. Song lợi thế về “giá nhân công rẻ” và “nguồn lao động dồi dào” này đang mất dần đi khi người lao động không còn mặn mà với công việc hết sức vất vả, khắc nghiệt mà thu nhập thấp (da giày là một trong những ngành có thu nhập thấp nhất). Bằng chứng là ngành da giày hay xảy đình công và tình trạng khan hiếm lao động đã bắt đầu diễn ra ở nhiều doanh nghiệp da giày của Hải Phòng trong năm nay.

Sở dĩ giày dép Việt Nam vẫn miệt mài gia công, giá trị gia tăng thấp bởi “80% nguyên liệu phải nhập khẩu”, “ngành phụ liệu mới chỉ sản xuất được một vài mặt hàng rất hạn chế như nhãn, ren, dây giày... nhưng lại bỏ ngỏ những loại phụ kiện tinh xảo”; “năng suất lao động của Việt Nam rất thấp, chỉ bằng 1/10 Indonesia, 1/20 Malaysia, 1/30 Thái Lan”; “trình độ tay nghề ở mức trung bình và trung bình khá”- theo báo cáo của Lefaso khẳng định.

Thật đáng buồn là sau gần 2 thập kỷ làm ăn với nước ngoài, được tiếp thu rất nhiều kinh nghiệm, công nghệ, bí quyết tiên tiến của thế giới, những đôi giày, đôi dép Việt Nam vẫn phải oằn mình “cõng” trên lưng những thương hiệu ngoại nếu như muốn có chỗ đứng ở thị trường Âu - Mỹ. Việt Nam hiện có hơn 500 doanh nghiệp da giày nhưng những thương hiệu được người tiêu dùng trong nước biết đến chỉ đếm trên đầu ngón tay như Biti’s, Bita’s, Thượng Đình, Vento, Sholega… Còn những thương hiệu Việt Nam có mặt ở thị trường nước ngoại lại càng ít nữa. Dường như mới chỉ có Biti’s (công bố có mặt ở hơn 40 nước), Vento (vươn tới Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ, Canada, Bắc Mỹ), còn Vina Giày mới đang tìm đường sang Mỹ.

Một vấn đề nữa là các doanh nghiệp da giày Việt Nam chỉ mải mê với thị trường xuất khẩu mà l bỏ ngỏ thị trường trong nước. Hiện các doanh nghiệp da giày Việt Nam mới “phủ sóng” được một nửa thị phần nội địa. Nửa còn lại là “sân chơi” của giày dép Trung Quốc, Thái Lan và một số nước láng giềng.

Một ngành công nghiệp chủ yếu làm gia công, lợi nhuận thấp, không có thương hiệu, chưa thống lĩnh được “sân nhà” thì không thể gọi là một ngành kinh tế mạnh cho dù số lượng về doanh nghiệp, kim ngạch xuất khẩu, lao động có thể là “hoành tráng”.

Chiến lược mới

“Việt Nam hoàn toàn có đủ điều kiện để thể trở thành một trung tâm sản xuất giày dép chất lượng của khu vực và thế giới. Da giày có thể trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của quốc gia theo nghĩa là một ngành sản xuất có gía trị gia tăng cao chứ không chỉ là gia công”- ông Trần Đình Thăng, người quyết tâm xây dựng thương hiệu cho sản phẩm giày dép Việt Nam, khẳng định. Quan điểm này cũng là mục tiêu mà Lefaso đặt ra cho ngành da giày Việt Nam giai đoạn 2010-2015 là “chuyển đối thành công từ phương thức gia công sang sản xuất toàn diện với việc đưa Việt Nam trở thành một trung tâm về sản xuất giày của khu vực”.

Là người đã có kinh nghiệm và có ít nhiều thành công trong lĩnh vực sản xuất giày dép, ông Thăng cho rằng, với vị trí là nước xuất khẩu lớn thớn 4 thế giới và hơn 80 triệu dân trong nước, Việt Nam đã có uy tin và thị trường; về trình độ sản xuất, Việt Nam đã được tiếp cận với thiết bị, công nghệ, phương thức quản lý tiên tiến của nước ngoài và hình thành đội ngũ công nhân lành nghề sau gần 20 năm làm gia công và Việt Nam có một trung tâm cung cấp vật tư, phụ liệu gần nhất, rẻ nhất là Trung Quốc.

Tuy nhiên, để có cơ sở dữ liệu chuẩn nhằm xây dựng một chiến lược toàn diện và đúng đắn, theo ông Thăng, cần tổ chức các hội thảo khoa học, đánh giá toàn bộ quá trình phát triển của ngành này từ đó đề ra các chính sách hỗ trợ: phát triển công nghiệp phụ trợ, hỗ trợ chính sách thuế, tài chính, đất đai, đào tạo nghề, đầu tư cho thiết kế, xây dựng thương hiệu, tổ chức hội chợ, triển lãm… Và đã có những tín hiệu mới cho chiến lược này khi mới đây, Bộ Công Thương và Lefaso đã khởi động dự án “Đổi mới và thương hiệu: công cụ cạnh tranh toàn cầu” nhằm hỗ trợ doanh nghiệp nâng cao sức cạnh tranh cho da giày Việt Nam.

NGuồn: Báo công thương điện tử