Trên thực tế, trong hầu hết các vụ việc chống bán phá giá đối với hàng hóa Việt Nam ở thị trường EU, các doanh nghiệp đều có nỗ lực yêu cầu và chứng minh mình đáp ứng các tiêu chí của EU để được hưởng quy chế nền kinh tế phi thị trường. Tuy nhiên hầu hết các vụ việc doanh nghiệp Việt Nam đều không đạt được mục tiêu này (đơn đề nghị bị EU bác) vì những lý do tương đối kỹ thuật.

Phần phân tích dưới đây có thể lý giải phần nào thực trạng này nhìn từ vụ giầy mũ da Việt Nam (2005).

Trong vụ kiện đối với giầy mũ da Việt Nam xuất khẩu sang EU, có 08 doanh nghiệp được lựa chọn làm bị đơn bắt buộc. Cả 08 doanh nghiệp này đều có đơn đề nghị EU cho hưởng quy chế nền kinh tế phi thị trường và đơn xin được hưởng thuế suất riêng. Không đơn đề nghị nào được chấp thuận.

Hộp - Mức độ thỏa mãn các tiêu chí nền kinh tế thị trường của 08 doanh nghiệp vụ kiện giầy mũ da

Nhìn từ Bảng tóm tắt về mức độ thỏa mãn các tiêu chí để được xem là hoạt động theo cơ chế thị trường này của các doanh nghiệp Việt Nam vụ giầy mũ da, có thể thấy rằng trong tương lai khả năng các doanh nghiệp Việt Nam có thể cải thiện được tình hình (tăng số các tiêu chí thỏa mãn) là có, đặc biệt là:

-    Pháp luật về doanh nghiệp và thực tiễn hoạt động kinh doanh của Việt Nam đang được cải thiện theo hướng tôn trọng quyền tự do kinh doanh của doanh nghiệp; điều này đang được phản ánh ngày càng rõ nét hơn trong thực tế hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp;
-    Khả năng các doanh nghiệp thoát hoàn toàn khỏi sự kiểm soát bất hợp lý của Nhà nước (khi chuyển sang hoạt động theo Luật Doanh nghiệp 2005 theo đó quyền điều hành trong doanh nghiệp thuộc về các cơ quan lãnh đạo của doanh nghiệp căn cứ vào tỷ lệ vốn góp/cổ phần mà không phụ thuộc vào việc phần tài sản đó của Nhà nước hay không);

Tuy nhiên, tương lai có được sự công nhận của EU về việc thỏa mãn tiêu chí thị trường cho doanh nghiệp lại không lớn do một số tiêu chí rất khó thỏa mãn (trong khi để được công nhận thì phải thỏa mãn đầy đủ tất cả các tiêu chí), ví dụ:

-    Cơ chế quản lý và sử dụng đất đai ở Việt Nam có thể có những thay đổi về chi tiết và thủ tục nhưng định hướng đất đai thuộc sở hữu toàn dân và Nhà nước thống nhất quản lý đất đai là không đổi. Đất đai là phương tiện sản xuất và tài sản lớn của doanh nghiệp, vì vậy nếu EU không thay đổi quan điểm cho rằng giá đất phải đúng giá thị trường thay vì giá Nhà nước giao hay cho thuê thì rất nhiều doanh nghiệp sẽ không thể đáp ứng tiêu chí này;
-    Hệ thống sổ sách kế toán của các doanh nghiệp Việt Nam mặc dù được cải thiện tương đối nhưng vẫn còn rất nhiều bất cập và nếu có đáp ứng đúng chuẩn Việt Nam thì cũng không hẳn đã có thể đáp ứng các chuẩn kế toán quốc tế mà EU yêu cầu.

Nguồn: Trung tâm WTO và Hội nhập - VCCI