Các Hiệp hội ngành hàng có liên quan đến vụ điều tra chống bán phá giá/chống trợ cấp (hiệp hội có đa số thành viên là các doanh nghiệp bị đơn trong một vụ điều tra) tham gia vào quá trình điều tra với 02 vai:

 

- Là một Bên liên quan chính thức của vụ điều tra

 

- Là điểm kết nối và thống nhất hành động của các doanh nghiệp xuất khẩu bị đơn.

 

Với tư cách là một bên liên quan của vụ điều tra

 

Là một bên trong vụ điều tra, Hiệp hội thực hiện việc cung cấp thông tin, đưa ra quan điểm, lập luận phản biện như bất kỳ bên nào trong vụ điều tra ở tất cả các bước của quá trình điều tra (trừ các nội dung có liên quan trực tiếp đến việc tính toán biên độ phá giá cụ thể của từng doanh nghiệp bị đơn được lựa chọn).

 

Đặc biệt, trong vụ việc liên quan đến hàng hóa xuất khẩu Việt nam, Hiệp hội đóng vai trò là chủ thể chính trong các hoạt động chứng minh liên quan đến các vấn đề chung của toàn ngành như:

 

- Lựa chọn bị đơn bắt buộc

 

- Lựa chọn nước thay thế;

 

- Thủ tục điều tra về thiệt hại và mối quan hệ nhân quả của ITC;

 

- Chứng minh các điều kiện để được hưởng quy chế nền kinh tế thị trường;

 

- Các vấn đề chung cần thiết khác (ví dụ chứng minh các yếu tố đặc trưng trong sản xuất của ngành (trong phân biệt với quy trình sản xuất của Hoa Kỳ).

 

Như đã phân tích trong các phần trước, những vấn đề chung (đặc biệt là thủ tục tại ITC) có thể có tác động quyết định trong một số trường hợp đến kết quả chung của toàn bộ vụ điều tra. Vì vậy, những hoạt động kháng kiện liên quan đến những vấn đề này là rất quan trọng. Vai trò và hành động của các Hiệp hội ngành hàng, do đó, có ý nghĩa lớn đối với kết quả điều tra cho mỗi doanh nghiệp.

 

Trong thực tiễn kháng kiện tại Hoa Kỳ, những hoạt động này vẫn có thể được từng doanh nghiệp bị đơn riêng lẻ thực hiện. Ví dụ doanh nghiệp có thể trực tiếp và/hoặc thông qua luật sư tư vấn đưa ý kiến, lập luận về việc tại sao mình nên được lựa chọn làm bị đơn bắt buộc, phản biện và đề xuất về nước thay thế, tham gia trình bày tại các phiên điều trần về thiệt hại của ITC… Tuy nhiên, sự tham gia của Hiệp hội vẫn là không thể thay thế bởi Hiệp hội ngành hàng được xem là đại diện chung của cả ngành, được suy đoán là có thông tin chung về cả ngành và do đó những lợi thế trong việc cung cấp thông tin, giải trình và thuyết phục các cơ quan điều tra liên quan. Ngoài ra, việc tin tưởng và giao phó trách nhiệm chứng minh trong các vấn đề chung cho Hiệp hội có thể là một cách thức tốt để các doanh nghiệp xuất khẩu bị đơn có tập trung hơn vào việc chứng minh của riêng doanh nghiệp mình

 

Thực tế cho thấy những trường hợp chưa có Hiệp hội hoặc hiệp hội quá yếu không thể đảm trách được vai trò này, các doanh nghiệp thường rất vất vả trong việc kháng kiện và kết quả của vụ điều tra thường không được như mong muốn. Tất nhiên, điều này không thể được hiểu ngược lại là nếu có Hiệp hội tham gia và Hiệp hội mạnh thì kết quả vụ điều tra sẽ tốt đẹp cho các doanh nghiệp xuất khẩu bị đơn nhưng rõ ràng rằng nếu không có sự tham gia tích cực và hiệu quả của Hiệp hội ngành hàng vào quá trình điều tra, thiệt hại đối với từng doanh nghiệp bị đơn từ các vụ điều tra sẽ bị nhân lên nhiều lần.

 

Với tư cách là điểm kết nối và thống nhất hành động của các doanh nghiệp xuất khẩu

 

Nếu việc tham gia kháng kiện với tư cách là một bên liên quan trong vụ điều tra của các Hiệp hội ngành hàng là hoạt động được luật hóa trong các quy định của phía Hoa Kỳ (hiểu theo nghĩa hành động của Hiệp hội như thế nào, vào thời điểm nào, do ai thực hiện, theo trình tự nào đều phải tuân thủ các quy định tố tụng liên quan của phía Hoa Kỳ) thì việc tham gia vào vụ kiện với tư cách là điểm kết nối và thống nhất hành động, chiến lược kháng kiện chung của các doanh nghiệp bị đơn xuất khẩu lại là hoạt động thuần túy nội bộ của phía bị đơn trong quá trình điều tra.

 

Vì vậy, việc kết nối các doanh nghiệp ra sao, thống nhất chiến lược kháng kiện như thế nào hoàn toàn phụ thuộc vào sự chủ động của hiệp hội, doanh nghiệp với sự tư vấn của luật sư nhằm 02 mục tiêu cơ bản:

 

- Hỗ trợ cho các doanh nghiệp xuất khẩu trong hoạt động kháng kiện cụ thể của doanh nghiệp họ;

 

- Tạo điều kiện để hoạt động kháng kiện của cả ngành thông qua Hiệp hội được thực hiện thuận lợi và hiệu quả.

 

Trên thực tế, hoạt động kết nối hành động của doanh nghiệp mà các hiệp hội ngành hàng thực hiện thường tập trung vào việc:

 

- Tập hợp các doanh nghiệp xuất khẩu liên quan chuẩn bị cho việc kháng kiện (bao gồm cả việc chuẩn bị các nguồn quỹ phục vụ cho việc kháng kiện)

 

- Tập hợp các thông tin thống kê phía nước xuất khẩu phục vụ cho việc phản bác các thông tin

 

- Cung cấp thông tin cập nhật, chính xác, đầy đủ về vụ điều tra;

 

- Tìm kiếm và lựa chọn luật sư tư vấn phù hợp (cho từng doanh nghiệp và cho cả ngành)

 

- Liên hệ với Chính phủ nước xuất khẩu để có hình thức hỗ trợ thích hợp;

 

- Lên kế hoạch và triển khai các hoạt động vận động hành lang tại Hoa Kỳ phục vụ cho việc kháng kiện (với các quan chức Chính phủ hoặc Nghị viện Hoa Kỳ có thể có tiếng nói tác động đến hoạt động điều tra);

 

- Thống nhất chiến lược và triển khai các hoạt động quan hệ công chúng tại Hoa Kỳ (đặc biệt với các nhóm lợi ích có cùng quan điểm với doanh nghiệp xuất khẩu bị đơn như các nhà nhập khẩu, các đơn vị bán lẻ, đại diện người tiêu dùng…) và ở nước xuất khẩu (tạo tiếng nói chung giữa các doanh nghiệp cũng như sự ủng hộ của Chính phủ, người lao động, các đơn vị sản xuất đầu nguồn hoặc cuối nguồn, các đơn vị truyền thông…(sự ủng hộ trong nội địa nước xuất khẩu thường không có tác động trực tiếp đến diễn tiến vụ điều tra tại Hoa Kỳ nhưng lại có tác dụng quan trọng đến nhận thức của doanh nghiệp xuất khẩu liên quan cũng như nỗ lực của Chính phủ khi thực hiện việc vận động hành lang cho vụ kiện trong khuôn khổ các hoạt động ngoại giao cấp Nhà nước với Hoa Kỳ);

 

- Lập và triển khai chiến lược kháng kiện của cả ngành trong từng giai đoạn cụ thể của vụ điều tra (ví dụ tính toán các mức độ cam kết thích hợp cho Thỏa thuận đình chỉ, khiếu kiện ra Tòa án Thương mại quốc tế Hoa Kỳ, vận động Chính phủ khiếu kiện ra WTO…)

 

Vai trò khác

 

Ngoài những hoạt động có tác động trực tiếp trong việc kháng kiện, Hiệp hội ngành hàng còn đóng vai trò là đầu mối cho những hoạt động quan trọng trước và sau vụ điều tra. Đây là những hoạt động có thể được thực hiện bởi từng doanh nghiệp đơn lẻ nhưng sẽ không hiệu quả nếu thiếu hành động thống nhất của tất cả các doanh nghiệp trong ngành theo chiến lược chung của Hiệp hội ngành hàng. Cụ thể, Hiệp hội đóng vai trò quan trọng trong:

 

- Các hoạt động phòng tránh

 

Các vụ kiện chống bán phá giá/chống trợ cấp có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau (trong đó đặc biệt là sự giảm sút khả năng cạnh tranh của ngành sản xuất nội địa Hoa Kỳ). Tuy nhiên, trong mọi vụ việc, cái cớ chính thức để nguyên đơn đi kiện bao giờ cũng là hiện tượng lượng hàng nhập khẩu tăng mạnh và giá xuất khẩu rẻ. Vì vậy, để tránh tạo cái cớ cho nguyên đơn đi kiện, ngành sản xuất xuất khẩu cần có sự thống nhất với các doanh nghiệp thành viên (tốt nhất là thông qua Hiệp hội) để có chiến lược chung trong việc:

 

+ Đa dạng hóa thị trường xuất khẩu (tránh tập trung phát triển quá nóng một thị trường Hoa Kỳ; có sự điều tiết lượng xuất khẩu hợp lý cho các thị trường khác khi nguy cơ bị kiện ở Hoa Kỳ lớn hơn bình thường);

 

+ Chuyển dần từ chiến lược cạnh tranh bằng giá sang cạnh tranh bằng chất lượng và thương hiệu;

 

+ Xây dựng và duy trì một hệ thống quản trị doanh nghiệp và sổ sách kế toán minh bạch, đúng chuẩn (để có dữ liệu chứng minh sẵn sàng và có thể sử dụng được trong tất cả các trường hợp liên quan).

 

+ Đối với các ngành gia công là chủ yếu: Chuyển dần từ hình thức sản xuất gia công là chủ yếu sang hình thức sản xuất/bán hàng chủ động (để chủ động hơn về giá);

 

+ Đối với các nguy cơ kiện chống lẩn tránh thuế chống bán phá giá/chống trợ cấp: Kiên quyết đấu tranh với các hiện tượng hoặc biểu hiện lẩn tránh thuế từ nước khác (đặc biệt là chuyển khẩu gian lận xuất xứ).

 

Nếu chỉ một doanh nghiệp thực hiện các nỗ lực này thì kết quả sẽ rất hạn chế bởi các hiện tượng được xem xét chung từ tất cả các nhà xuất khẩu từ nước xuất khẩu liên quan. Vì vậy các chiến lược nhằm phòng tránh với các vụ điều tra chống bán phá giá, chống trợ cấp phải được thực hiện đồng thời và thống nhất bởi tất cả các doanh nghiệp xuất khẩu liên quan. Hiêp hội ngành hàng là chủ thể được suy đoán là có thể thực hiện tốt nhất việc này.

 

- Các hoạt động xử lý hệ quả của vụ kiện chống bán phá giá/chống trợ cấp

 

Các vụ điều tra chống bán phá giá, chống trợ cấp tại Hoa Kỳ (đặc biệt đối với các nước xuất khẩu có nền kinh tế phi thị trường) thường kết thúc với những biện pháp thuế được áp dụng. Cạnh tranh vào thị trường Hoa Kỳ của các doanh nghiệp xuất khẩu bị đơn sau khi bị áp thuế sẽ bị ảnh hưởng (mức độ nghiêm trọng phụ thuộc vào kết quả của vụ điều tra). Khi đó, vai trò của Hiệp hội trong việc khắc phục rào cản thuế này sẽ rất có ý nghĩa, đặc biệt trong việc huy động doanh nghiệp, Chính phủ và các đơn vị xúc tiến thương mại khác trong việc:

 

+ Tìm kiếm thị trường xuất khẩu mới cho sản phẩm liên quan (kể cả việc tận dụng những ảnh hưởng có lợi trong khuếch trương thương hiệu từ vụ điều tra);

 

+ Đa dạng hóa sản phẩm xuất khẩu sang thị trường Hoa Kỳ.

 

Cá tra-basa “vượt qua” thuế chống bán phá giá tại Hoa Kỳ   Kinh nghiệm từ vụ kiện của Mỹ đối với cá tra, cá ba sa Việt Nam cho thấy, nếu biết chủ động ứng phó kịp thời, doanh nghiệp Việt Nam vẫn có thể vượt qua cơn khó khăn. Chúng ta còn nhớ, sau vụ kiện cá tra, cá ba sa, thị trường xuất khẩu các loại cá này giảm mạnh, các doanh nghiệp chế biến giảm thu mua, giá cá hạ, người nuôi nản lòng. Thế nhưng, từ trong khó khăn, nhiều doanh nghiệp đã nhanh chóng chuyển mình, năng động tìm thị trường mới như Trung Quốc, Hồng Kông, Xingapo, Canađa… và nhất là EU.    Nhiều lãnh đạo các địa phương có nuôi cá tra, cá ba sa xắn tay cùng doanh nghiệp lên vùng cao, vùng sâu, vùng xa mở rộng thị trường nội địa. Nhiều doanh nghiệp chế biến đa dạng hóa mặt hàng, mở rộng mạng lưới tiêu thụ nội địa, phục vụ hữu hiệu cho bữa ăn hàng ngày của nhân dân. Kết quả, trước vụ kiện, chúng ta chỉ có 16 nhà máy chế biến cá tra, cá ba sa, nhưng đến nay đã có gần 30 nhà máy, tăng gấp đôi công suất.    Và nhờ có vụ kiện, các nhà nhập khẩu và phân phối của châu Âu biết nhiều về cá tra, cá ba sa Việt Nam, nên chỉ trong một thời gian ngắn, lượng cá tra, cá ba sa xuất khẩu vào thị trường này tăng mạnh. So với trước vụ kiện, lượng cá tra, cá ba sa xuất khẩu của ta tăng thêm 50%, trong đó thị trường châu Âu tăng 2,5 lần, châu Đại Dương tăng 3,5 lần, châu Á tăng 70%… Riêng thị trường trong nước, hiện nay, giá cá tra, cá ba sa cao nhất từ trước đến nay, đặc biệt là cá tra nuôi ao hầm.    Bài học kinh nghiệm từ vụ kiện cá tra, cá ba sa giúp chúng ta vững tin trong “cuộc chiến” con tôm hiện nay và cho những “cuộc chiến” sau này khi hội nhập kinh tế thế giới.   Trích “Từ vụ kiện được gọi là “bán phá giá” tôm nhập khẩu của Mỹ hiện nay nhớ lại bài học kinh nghiệm vụ kiện cá tra, cá ba sa” Sài Gòn Giải Phóng, 14/7/2004

 

Lưu ý đối với doanh nghiệp

 

Việc tập hợp, liên kết giữa các doanh nghiệp nói chung và trong khuôn khổ Hiệp hội ngành hàng nói riêng có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đến kết quả của vụ điều tra chống bán phá giá/chống trợ cấp cũng như những việc trước và sau vụ điều tra. Vì vậy các doanh nghiệp xuất khẩu bị đơn muốn kháng kiện tốt, ngoài việc tập trung các nguồn lực cho việc kháng kiện của cá nhân doanh nghiệp mình, còn phải đặc biệt quan tâm đến việc liên kết với các nỗ lực của các doanh nghiệp khác trong khuôn khổ Hiệp hội mình.

 

Trong hoàn cảnh sự liên kết giữa các doanh nghiệp còn rất yếu, các Hiệp hội hạn chế cả về nguồn vật chất và nhân lực, vấn đề chống bán phá giá, chống trợ cấp ở Hoa Kỳ lại đặc biệc phức tạp, đây quả là một đòi hỏi khó khăn cho nhiều Hiệp hội ngành hàng xuất khẩu. Trên thực tế, không nhiều Hiệp hội ngành hàng Việt Nam có nhận thức đúng và có nguồn lực đủ để thực hiện việc kháng kiện tại Hoa Kỳ một cách bền bỉ, có chiến lược và bài bản như VASEP đã làm trong hai vụ kiện cá tra-basa và tôm. Ngoài ra, nguy cơ kiện chống bán phá giá, chống trợ cấp cũng như cách thức đối phó cụ thể không giống nhau giữa các ngành hàng khác nhau, ở những thời điểm khác nhau.

 

Vai trò của VASEP trong hai vụ điều tra chống bán phá giá cá tra-basa và tôm   Trong hai vụ kiện chống bán phá giá lớn nhất tính đến thời điểm hiện tại đối với hàng hóa Việt Nam tại Hoa Kỳ (vụ kiện cá tra – basa và vụ kiện tôm), Hiệp hội chế biến và xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP) đã thực sự trở thành đầu mối kết nối những nỗ lực kháng kiện của từng doanh nghiệp cũng như tự mình tham gia vào quá trình điều tra một cách tích cực với vai trò một bên liên quan.   Theo đánh giá của TS. Đinh Thị  Mỹ Loan, chủ tịch Hội đồng tư vấn về Phòng vệ Thương mại của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, nguyên Cục trưởng Cục quản lý Canh tranh Bộ Công thương,hiện tại VASEP là một trong những hiệp hội ngành hàng được trang bị kiến thức, kinh nghiệm trong việc chủ động phòng chống các vụ kiến chống bán phá giá tốt nhất.   Về mặt tổ chức, VASEP đã cử một nhóm cán bộ chuyên trách về vụ kiện, bao gồm các lãnh đạo cấp cao của Hiệp hội và các cán bộ chuyên môn, phụ trách việc tham kiện cũng như thống nhất hành động của các doanh nghiệp trong hiệp hội. Đặc biệt, trong vụ điều tra chống bán phá giá đối với tôm, VASEP đã thành lập một nhóm đặc trách riêng về vấn đề này (Ủy ban Tôm).   Về hoạt động, VASEP đã nhanh chóng tập hợp lực lượng, huy động nguồn lực cho việc kháng kiện từ rất sớm và tiến hành thực hiện các hoạt động kháng kiện một cách có bài bản, đặc biệt là:   - Chủ động kháng kiện ngay từ giai đoạn đầu và kiên trì suốt quá trình vụ kiện, từ giai đoạn điều tra cho đến  khi kết thúc vụ kiện;   - Tiến hành lựa chọn và thuê luật sư tư vấn tốt, kịp thời và có sự phối hợp triệt để với các luật sư tư vấn trong tất cả các hoạt động sau đó. Trong vụ tôm, việc lựa chọn một hãng luật cho cả quá trình giúp các hoạt động được tiến hành thống nhất về chiến lược và sách lược cụ thể cũng như hiệu quả về mặt chi phí;   - Theo đuổi các chiến lược kháng kiện cụ thể theo từng hoạt động (điều tra về phá giá, điều tra về thiệt hại), từng giai đoạn (điều tra ban đầu, rà soát lại…) của vụ điều tra;   - Thực hiện các hoạt động quan hệ công chúng, vận động hành lang hiệu quả, kịp thời và trên nhiều mặt trận với chiến lược thích hợp;   - Huy động được các nguồn lực từ doanh nghiệp và từ các nguồn khác cho việc kháng kiện;   - Quan hệ chặt chẽ với cơ quan nhà nước (Bộ Thủy sản, Bộ Thương mại…), là cầu nối giữa các doanh nghiệp trong ngành với cơ quan quản lý vĩ mô.   Qua 02 vụ kiện, VASEP đã rút ra một số kinh nghiệm cho việc kháng kiện chống bán phá giá tại Hoa Kỳ rất hữu ích cho các hiệp hội,doanh nghiệp xuất khẩu trong các ngành khác:   - Kháng kiện chống bán phá giá tại Hoa Kỳ là việc lâu dài, cần những nỗ lực bền bỉ, không mệt mỏi của cả doanh nghiệp lẫn Hiệp hội. Sau điều tra ban đầu sẽ là liên tiếp những cuộc rà soát hành chính với khối lượng công việc kháng kiện ở mỗi giai đoạn đều rất lớn.   - Cần sự phối hợp nỗ lực và đoàn kết của tất cả các doanh nghiệp, kể cả các doanh nghiệp lớn và doanh nghiệp nhỏ dưới sự điều phối của Hiệp hội mới có thể đảm bảo tốt nhất lợi ích toàn cục của cả ngành trong vụ điều tra chống bán phá giá (đặc biệt trong việc lựa chọn bị đơn bắt buộc và sự phối hợp giữa các bị đơn này với toàn ngành thông qua Hiệp hội)   - “Chiến thắng” trong một vụ kiện chống bán phá giá thể hiện ở mức thuế thấp nhất có thể và khả năng rút dần dần từng doanh nghiệp ra khỏi vụ điều tra;   - Lựa chọn đúng luật sư tư vấn và có sự phối hợp chặt chẽ với luật sư tư vấn là yếu tố then chốt của quá trình kháng kiện;   - Vận động hành lang tại Hoa Kỳ cần chú trọng đến mối quan tâm và lợi ích của đối tượng được vận động, phải bắt đầu từ và luôn kết hợp với lợi ích của họ khi đưa ra bất kỳ lập luận nào (chứ không chỉ xuất phát từ hay chỉ đề cập đến lợi ích của phía Việt Nam);   - Xung quanh vụ kiện chống bán phá giá thường có nhiều vấn đề liên quan khác mà Hiệp hội phải chú ý thực hiện các hoạt động đối phó đồng thời (như các hàng rào kỹ thuật, các thủ tục nhập khẩu, các quy định về điều kiện bán hàng….).

 

Nguồn: Trung tâm WTO và Hội nhập - VCCI